Nghề làm bánh chưng ở Bờ Đậu không chỉ là một công việc mà còn là một nét văn hóa. Mỗi gia đình ở Bờ Đậu đều có những bí quyết riêng để tạo ra những chiếc bánh chưng mang đậm dấu ấn riêng.
Bước đột phá nhờ mô hình HTX
Đặc biệt, theo thời gian và để đáp ứng thị hiếu khách hàng, Bờ Đậu còn nổi tiếng với món bánh chưng đen độc đáo. Loại bánh này, với màu đen đặc trưng từ tro rơm nếp, không chỉ mang vẻ ngoài khác biệt mà còn có hương vị rất riêng, khó lẫn.
Tuy nhiên, dù có nền tảng vững chắc và sản phẩm độc đáo, việc sản xuất nhỏ lẻ, thiếu liên kết đã khiến việc tiêu thụ sản phẩm của người dân gặp nhiều khó khăn, thu nhập còn bấp bênh. Những hộ gia đình dù có tay nghề cao cũng khó mở rộng sản xuất, tiếp cận thị trường lớn hơn. Đây chính là lúc mô hình HTX phát huy vai trò quan trọng của mình.
Sự ra đời và phát triển của các HTX tại Bờ Đậu đã thực sự mang lại luồng gió mới cho làng nghề. Thay vì mỗi hộ tự sản xuất và tìm đầu ra riêng lẻ, các HTX đã tập hợp những người cùng làm nghề, tạo thành một khối thống nhất, cùng nhau chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ nhau về nguồn vốn, nguyên liệu và quan trọng nhất là mở rộng thị trường tiêu thụ.
![]() |
Nghề làm bánh chưng ở Bờ Đậu ngày càng phát triển. |
Một trong những điển hình nổi bật là HTX Trà Xanh Thái Nguyên, dù tên gọi gắn liền với đặc sản chè, nhưng lại rất thành công trong việc sản xuất và đưa bánh chưng đen Bờ Đậu đến tay người tiêu dùng. HTX đã nhận thấy tiềm năng to lớn từ món bánh chưng đen truyền thống và quyết định đầu tư, phát triển sản phẩm này.
HTX Trà Xanh Thái Nguyên đã áp dụng một cách tiếp cận chuyên nghiệp hơn trong việc sản xuất bánh chưng đen. Mặc dù vẫn giữ nguyên công thức và quy trình truyền thống của làng Bờ Đậu để đảm bảo hương vị đặc trưng, HTX đã chú trọng đến việc chuẩn hóa quy trình, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, và nâng cao chất lượng sản phẩm một cách đồng đều. Việc này giúp sản phẩm bánh chưng đen của HTX không chỉ giữ được "hồn cốt" của bánh chưng Bờ Đậu mà còn đáp ứng được các tiêu chuẩn của thị trường hiện đại.
Còn tại HTX Truyền thống bánh chưng Bờ Đậu, không chỉ đầu tư vào nâng cao chất lượng, đa dạng sản phẩm như bánh chưng lá giềng, bánh chưng gấc, bánh chưng nếp cẩm, HTX còn tiếp cận chuyển đổi số, đưa sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử như voso.vn hay postmart.vn. Đây là một bước đi quan trọng giúp mở rộng thị trường, tăng doanh thu và nâng tầm thương hiệu, mang lại giá trị kinh tế cao cho thành viên, người lao động.
Nâng cao thu nhập, giảm nghèo hiệu quả
Mô hình hoạt động của các HTX như HTX Trà Xanh Thái Nguyên, HTX Truyền thống bánh chưng Bờ Đậu đã mang lại những hiệu quả rõ rệt trong việc nâng cao thu nhập và giảm nghèo cho người dân Bờ Đậu.
Đến nay, các HTX với khả năng sản xuất lớn và mạng lưới phân phối rộng hơn đã giúp sản phẩm bánh chưng Bờ Đậu tiếp cận được nhiều kênh bán hàng hơn, từ các cửa hàng đặc sản, siêu thị, đến các sàn thương mại điện tử. Điều này giúp người dân không còn phải lo lắng về việc tiêu thụ sản phẩm, đảm bảo đầu ra ổn định, giảm thiểu rủi ro tồn đọng.
Trong khuôn khổ HTX, các thành viên có thể chuyên môn hóa một số khâu nhất định, từ đó nâng cao tay nghề và hiệu suất công việc. Ví dụ, một nhóm có thể chuyên về khâu sơ chế nguyên liệu, nhóm khác chuyên về gói bánh, và nhóm còn lại tập trung vào khâu luộc bánh. Điều này giúp tối ưu hóa quy trình sản xuất, giảm thiểu lãng phí và tăng sản lượng.
Với tiềm năng kinh tế và giá trị văn hóa to lớn, các HTX dễ dàng tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi, các chương trình hỗ trợ phát triển nông thôn, và đầu tư vào máy móc, thiết bị hiện đại để nâng cao chất lượng và năng suất. Điều này khó có thể thực hiện được đối với từng hộ gia đình nhỏ lẻ.
![]() |
Việc ứng dụng máy móc ở một số công đoạn giúp nâng cao năng suất. |
Theo đánh giá của Liên minh HTX tỉnh, HTX đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và quảng bá thương hiệu cho sản phẩm bánh chưng Bờ Đậu. Việc thống nhất chất lượng, mẫu mã, và bao bì sản phẩm dưới một thương hiệu chung giúp tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng, từ đó nâng cao giá trị sản phẩm.
HTX Trà Xanh Thái Nguyên đã làm rất tốt điều này khi đảm bảo bánh chưng đen được làm theo công thức truyền thống, giữ nguyên hương vị đặc trưng và được bán với mức giá cạnh tranh, phù hợp với túi tiền người tiêu dùng.
Chính vì vậy mà lợi nhuận từ hoạt động kinh doanh của HTX được chia sẻ công bằng cho các thành viên, dựa trên mức độ đóng góp và công sức của mỗi người. Điều này tạo động lực cho các thành viên gắn bó và cống hiến cho sự phát triển chung của HTX.
Khi thu nhập từ nghề làm bánh chưng được cải thiện và ổn định, đời sống của người dân Bờ Đậu được nâng cao rõ rệt. Nhiều gia đình đã thoát nghèo, có điều kiện nâng chất lượng cuộc sống. Điều này càng khẳng định, mô hình HTX giúp tạo ra sinh kế bền vững, không chỉ là giải pháp tạm thời mà là hướng đi lâu dài để giảm nghèo.
Gia tăng giá trị kinh tế
Thành công của làng nghề bánh chưng Bờ Đậu thông qua các HTX đã khẳng định một điều: chỉ khi người dân đồng lòng, liên kết lại với nhau dưới một tổ chức hiệu quả, nghề truyền thống mới thực sự có thể vươn mình. Mô hình HTX không chỉ giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của nghề làm bánh chưng mà còn là chìa khóa để nâng cao năng lực cạnh tranh, mở rộng thị trường và mang lại cuộc sống ấm no hơn cho bà con.
Trong tương lai, các HTX tại Bờ Đậu có thể tiếp tục mở rộng quy mô sản xuất, đa dạng hóa sản phẩm (ví dụ, phát triển thêm các loại bánh chưng mini, bánh chưng chay, hoặc các sản phẩm chế biến từ bánh chưng), và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ trong quản lý và tiếp thị. Việc kết hợp du lịch làng nghề để du khách có thể trải nghiệm trực tiếp quá trình làm bánh cũng là một hướng đi đầy tiềm năng, giúp quảng bá rộng rãi hơn nữa hình ảnh và sản phẩm bánh chưng Bờ Đậu đến với du khách trong và ngoài nước.
Làng Bờ Đậu là minh chứng sống động cho việc một làng nghề truyền thống hoàn toàn có thể phát triển bền vững, không chỉ giữ gìn được bản sắc văn hóa mà còn trở thành đòn bẩy kinh tế, nâng cao đời sống cho người dân khi biết cách tận dụng sức mạnh của sự đoàn kết và mô hình hợp tác hiệu quả. Những chiếc bánh chưng không chỉ mang hương vị đặc trưng mà còn là biểu tượng của sự đổi mới và thịnh vượng, giúp người dân không phải ly hương mà vẫn bảo đảm được cuộc sống.
Tùng Lâm