Nguyên Bình sở hữu điều kiện tự nhiên vô cùng thuận lợi cho việc trồng các loại cây dược liệu quý hiếm. Với độ cao trung bình trên 800m so với mực nước biển, khí hậu mát mẻ quanh năm, độ ẩm cao và đất đai màu mỡ, nơi đây trở thành "ngôi nhà lý tưởng" cho nhiều loài dược liệu đặc hữu. Từ giảo cổ lam, đương quy, actiso, đến cát sâm, ba kích, hay hà thủ ô, tất cả đều có thể sinh trưởng và phát triển mạnh mẽ tại đây, mang lại giá trị kinh tế cao.
Mô hình kiểu mẫu trong liên kết sản xuất dược liệu
Trong bối cảnh nhu cầu về dược liệu tự nhiên ngày càng tăng trên thị trường, việc phát triển vùng nguyên liệu dược liệu tại Nguyên Bình không chỉ đáp ứng được nguồn cung mà còn góp phần bảo tồn các loài cây quý hiếm, vốn đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng do khai thác tự phát. Quan trọng hơn, đây là một mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững, thân thiện với môi trường và phù hợp với tập quán canh tác của bà con vùng cao.
Thực tế đã chứng minh, để cây dược liệu thực sự trở thành "công cụ" giảm nghèo bền vững, việc sản xuất nhỏ lẻ, tự phát là không đủ. Cần có sự liên kết chặt chẽ giữa người nông dân, nhà khoa học và doanh nghiệp. Và các HTX dược liệu chính là mắt xích quan trọng nhất trong chuỗi giá trị này. HTX không chỉ giúp bà con tiếp cận được kỹ thuật canh tác hiện đại, giống cây chất lượng cao mà còn đảm bảo đầu ra ổn định, giá cả hợp lý cho sản phẩm.
 |
|
Người dân xã Phan Thanh thu hoạch cây Cát Cánh cung cấp cho HTX. |
Một trong những ví dụ điển hình về thành công của mô hình HTX sản xuất nông lâm nghiệp Huyền My. HTX đã phối hợp với các hộ dân và các đơn vị khác để triển khai nhiều mô hình trồng dược liệu như cát cánh, đương quy, khôi nhung, quế trên diện tích đất nông nghiệp hiệu quả thấp.
Người dân tham gia mô hình được hỗ trợ hạt giống, vật tư nông nghiệp (như nilon) và được cán bộ của HTX hướng dẫn kỹ thuật trồng, chăm sóc để đảm bảo cây phát triển tốt và cho năng suất cao. HTX thu mua sản phẩm dược liệu từ người dân với giá ổn định, tạo đầu ra bền vững, giúp bà con yên tâm sản xuất. Điều này đã tạo ra nguồn thu nhập mới và cao hơn so với các cây trồng truyền thống như ngô, sắn. Đến nay, HTX đang tham gia vào việc hình thành chuỗi liên kết giá trị dược liệu từ nông dân - HTX - doanh nghiệp, nhằm hoàn thiện quá trình nuôi trồng, chăm sóc, thu hoạch và chế biến.
Việc HTX Huyền My trồng dược liệu đã cho thấy kết quả khả quan, đem lại lợi nhuận cao hơn cho người nông dân. Ví dụ, một số hộ dân đã thu được hàng triệu đồng từ việc trồng thử nghiệm cát cánh, đương quy trên diện tích nhỏ, góp phần đáng kể vào việc giảm nghèo bền vững.
Việc phát triển cây dược liệu không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn góp phần khai thác tiềm năng về điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp của Nguyên Bình, Cao Bằng cho các loại cây dược liệu quý.
Một trường hợp khác cũng rất đáng học hỏi là HTX Dược liệu và Du lịch Nguyên Bình (xã Phan Thanh) đã phát triển cây cát cánh, khôi nhung, quế… HTX thường hỗ trợ người dân về giống, kỹ thuật canh tác và bao tiêu sản phẩm, đảm bảo đầu ra ổn định.
Bằng việc kết hợp các vùng trồng dược liệu với hoạt động du lịch, HTX tạo ra những trải nghiệm độc đáo cho du khách. Thông qua việc trồng dược liệu và phát triển du lịch, HTX góp phần tạo thêm việc làm, tăng thu nhập cho các hộ gia đình, đặc biệt là đồng bào dân tộc thiểu số, từ đó cải thiện đời sống và góp phần xóa đói giảm nghèo bền vững. Đặc biệt HTX đã liên kết được với doanh nghiệp bao tiêu, hình thành chuỗi giá trị, từ đó gắn kết phát triển kinh tế với việc giữ gìn cảnh quan thiên nhiên và bản sắc văn hóa đặc trưng của vùng.
Tác động tích cực đến giảm nghèo
Hiện nay, toàn huyện có 1.782 ha quế, 186,11 ha cây dược liệu các loại như: gừng, nghệ, ấu tàu, cát sâm, hoài sơn, bồ kết, dổi ghép, sa nhân tím... Ngoài sản xuất theo quy mô hộ gia đình, thành công của các mô hình HTX dược liệu ở Nguyên Bình đã mang lại những thay đổi đáng kể cho công cuộc giảm nghèo tại địa phương:
Thay vì dựa vào các cây trồng truyền thống có giá trị thấp và bấp bênh, bà con nông dân có thêm một nguồn thu nhập ổn định và cao hơn từ cây dược liệu. Nhiều hộ gia đình đã tăng thu nhập lên gấp 2-3 lần so với trước đây. Ngành dược liệu tạo ra nhiều việc làm không chỉ trong khâu trồng trọt mà còn trong chế biến, đóng gói, vận chuyển, góp phần giảm tỷ lệ thất nghiệp và dịch chuyển lao động từ nông nghiệp thuần túy sang các ngành có giá trị gia tăng cao hơn.
 |
|
Cây dược liệu cho giá trị kinh tế cao. |
Đặc biệt, việc tham gia HTX giúp bà con tiếp cận với kiến thức, kỹ thuật mới về canh tác dược liệu, quản lý chất lượng và thị trường, từ đó nâng cao năng lực sản xuất và kinh doanh. Sự phát triển của các vùng trồng dược liệu và các cơ sở chế biến đã thúc đẩy kinh tế địa phương, thu hút đầu tư và tạo ra một chuỗi giá trị nông nghiệp mới.
Theo UBND huyện, dược liệu là ngành kinh tế quan trọng, thúc đẩy đời sống và hỗ trợ người dân giảm nghèo hiệu quả. Đến cuối năm 2023, tổng số hộ nghèo toàn huyện là 4.120/9.275 hộ, chiếm trên 44%. Năm 2024, huyện đã giảm thêm được 6% tỷ lệ hộ nghèo.
Để có được kết quả trên, thời gian qua, Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng là cầu nối trực tiếp, cụ thể hóa các chính sách hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và của tỉnh đến với các HTX trên địa bàn. Trong đó, Liên minh HTX tỉnh đã phối hợp với các sở, ngành liên quan tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật trồng trọt, chăm sóc, sơ chế dược liệu, kiến thức quản lý HTX ngay tại các huyện, trong đó có Nguyên Bình để bà con dễ dàng tham gia.
Liên minh HTX tỉnh cũng hỗ trợ kinh phí, tạo điều kiện cho các HTX dược liệu của Nguyên Bình tham gia các hội chợ, triển lãm sản phẩm nông nghiệp, dược liệu tại các tỉnh, thành phố lớn hoặc do Liên minh HTX Việt Nam tổ chức. Ví dụ, Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng đã hỗ trợ các HTX tham gia Hội chợ xúc tiến thương mại cho khu vực kinh tế tập thể, HTX tại Quy Nhơn, Bình Định để mở rộng đầu ra và quảng bá sản phẩm.
Hướng tới phát triển bền vững
Mặc dù đã đạt được những kết quả tích cực nhưng nhìn vào số liệu tỷ lệ hộ nghèo ở huyện Nguyên Bình có thể thấy, tỷ lệ hộ nghèo của huyện đã giảm nhưng vẫn còn cao. Và bên cạnh những thành công ban đầu, các HTX dược liệu tại đây vẫn đối mặt với không ít khó khăn và thách thức. Những rào cản này cần được nhìn nhận và giải quyết để đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành dược liệu địa phương.
Phần lớn các HTX dược liệu ở Nguyên Bình vẫn hoạt động với quy mô tương đối nhỏ, chưa thực sự tập trung được diện tích lớn để sản xuất hàng hóa.
Đầu tư vào dược liệu đòi hỏi chi phí ban đầu khá lớn cho việc cải tạo đất, mua giống chất lượng cao, hệ thống tưới tiêu, và đôi khi là nhà xưởng sơ chế. Các HTX, đặc biệt là những HTX mới thành lập, thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn vốn vay ưu đãi hoặc các quỹ hỗ trợ. Nguồn vốn tự có của thành viên cũng thường hạn chế.
Hiện nay, một số HTX đã có sự chuyển giao nhất định, nhưng nhìn chung, việc ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất dược liệu ở Nguyên Bình còn hạn chế. Từ khâu chọn giống, kỹ thuật canh tác (kiểm soát sâu bệnh, bón phân hữu cơ) đến công nghệ sơ chế, bảo quản vẫn chưa đồng bộ và hiện đại, ảnh hưởng đến năng suất và chất lượng sản phẩm.
Ngay như HTX Dược liệu và Du lịch Nguyên Bình cũng đang gặp khó khăn trong phát triển dược liệu kết hợp với du lịch theo hướng chuyên nghiệp. Bởi vùng trồng dược liệu nằm ở địa hình đồi núi phức tạp, giao thông đi lại còn khó khăn, ảnh hưởng đến việc vận chuyển vật tư đầu vào và sản phẩm đầu ra và thu hút khách. Hệ thống thủy lợi có thể chưa đáp ứng đủ nhu cầu tưới tiêu cho các diện tích canh tác lớn. Trong đó, phát triển du lịch sinh thái kết hợp với trải nghiệm dược liệu là một hướng đi đầy tiềm năng, không chỉ tăng thêm thu nhập cho người dân mà còn giúp quảng bá hình ảnh về vùng đất Nguyên Bình giàu bản sắc và trù phú. Du khách có thể đến tham quan các vườn dược liệu, tìm hiểu quy trình trồng trọt, chế biến và trải nghiệm các sản phẩm từ dược liệu.
Để cây dược liệu thực sự trở thành trụ cột trong công cuộc giảm nghèo ở Nguyên Bình, các HTX mong muốn tiếp tục hỗ trợ về kỹ thuật và vốn. Cần có các chương trình đào tạo chuyên sâu hơn về canh tác hữu cơ, kiểm soát dịch bệnh bằng phương pháp sinh học và sơ chế dược liệu theo tiêu chuẩn GMP (Thực hành sản xuất tốt). Nguồn vốn vay ưu đãi cũng cần được mở rộng để bà con có điều kiện đầu tư vào giống, phân bón và máy móc.
Bên cạnh đó, địa phương cần có sự hỗ trợ để kết nối chặt chẽ hơn giữa các HTX với các doanh nghiệp dược lớn, các nhà máy chế biến sâu, các đơn vị nghiên cứu và phát triển sản phẩm. Việc ký kết hợp đồng bao tiêu dài hạn sẽ giúp bà con yên tâm sản xuất, tránh được tình trạng "được mùa mất giá".
Tùng Lâm