Từ những nếp nhà sàn mộc mạc nơi sườn núi đến những phiên chợ vùng cao rực rỡ sắc màu, khởi nghiệp với đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) không chỉ là câu chuyện làm kinh tế, mà còn là hành trình đánh thức giá trị bản địa. Khi những sản vật tưởng chừng chỉ để dùng trong nhà, trong bản được chuyển hóa thành sản phẩm thương mại, cũng là lúc vai trò của HTX được khẳng định – như một “bà đỡ” bền bỉ, đồng hành với phụ nữ, thanh niên yếu thế trên hành trình dựng xây tương lai từ chính cội rễ văn hóa dân tộc mình.
Khởi nghiệp từ bản sắc dân tộc
Khởi đầu từ một cơ sở gia đình, chị Y Chon (dân tộc Gié - Triêng) đã biến món thịt heo gác bếp – đặc sản truyền thống của dân tộc – thành sản phẩm thương mại có thương hiệu. Năm 2019, chị thành lập HTX Dục Nông (xã Dục Nông, Quảng Ngãi) với 9 thành viên là phụ nữ DTTS, từng bước chuẩn hóa quy trình sản xuất, hoàn thiện bao bì, nhãn mác và đạt chuẩn OCOP 3 sao cấp tỉnh.
HTX Dục Nông liên kết nhiều hộ dân nuôi heo đen, trồng nguyên liệu tự nhiên để chế biến măng khô, rượu men lá, muối tiêu sả chanh, thổ cẩm… Trung bình mỗi tháng, HTX cung cấp khoảng 30kg thịt heo gác bếp với giá 500.000 đồng/kg, chủ yếu tiêu thụ tại Quảng Ngãi, Gia Lai, Đà Nẵng và Đắk Lắk. Quan trọng hơn, HTX tạo việc làm thường xuyên cho hơn 40 phụ nữ DTTS.
Tương tự, chị Y Lang (dân tộc Ba Na, Đắk Tô) đã phát triển nghề nấu rượu truyền thống thành sản phẩm thương hiệu: rượu cần nếp than và rượu nếp than vắt. Với sự hỗ trợ từ Hội LHPN, cán bộ khuyến nông và các chương trình khởi nghiệp, chị đã mở rộng sản xuất, chuẩn hóa quy trình ủ rượu theo tiêu chuẩn an toàn thực phẩm.
Chị Y Lang chia sẻ: "Làm ra sản phẩm đã khó, bán được và đứng vững trên thị trường lại càng khó hơn. Nhờ được tập huấn, học cách đăng ký nhãn hiệu, bao bì, nên sản phẩm của tôi ngày càng chỉn chu, đúng quy định.” Mỗi năm, chị bán hơn 400 lít rượu nếp than vắt – sản phẩm đã đạt chuẩn OCOP 3 sao cấp tỉnh.
Các mô hình của chị Y Chon và chị Y Lang đang được nhân rộng. Nhờ Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế – xã hội vùng DTTS và miền núi, các mô hình này được hỗ trợ thiết bị, nhà xưởng, đào tạo kỹ năng và kết nối thị trường. Các HTX do phụ nữ làm chủ đang dần hình thành chuỗi giá trị bền vững cho sản phẩm bản địa.
![]() |
Phụ nữ trong HTX Dục Nông chuẩn bị ướp thịt lợn gác bếp (ảnh tư liệu). |
Cùng với các HTX, từ năm 2021 đến nay, Liên minh HTX tỉnh Quảng Ngãi đã hỗ trợ 106 HTX với hơn 300 lượt sản phẩm tham gia hội chợ, hội nghị xúc tiến thương mại trong và ngoài tỉnh. Đơn vị cũng tích cực kết nối, tư vấn doanh nghiệp liên kết với HTX nhằm xây dựng chuỗi giá trị, ổn định đầu ra. Gần đây, Liên minh đã hỗ trợ 4 HTX tham gia trực tiếp và 12 HTX gửi sản phẩm (40 mặt hàng) dự Hội chợ Xúc tiến thương mại khu vực miền Trung – Tây Nguyên năm 2025 do Liên minh HTX Việt Nam tổ chức, quy tụ gần 250 gian hàng từ 20 tỉnh, thành và 50 doanh nghiệp. Hoạt động góp phần quảng bá nông sản đặc trưng, thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm HTX vùng miền.
Cơ hội cho người yếu thế vươn lên
Không chỉ hỗ trợ phụ nữ, HTX còn mở ra cơ hội khởi nghiệp cho thanh niên yếu thế, điển hình là mô hình du lịch cộng đồng làng Gò Cỏ (Sa Huỳnh). Xuất phát từ ý tưởng của nguyên Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Quảng Ngãi Trần Hoàng Tuấn, chương trình “Người khuyết tật hòa nhập trong môi trường du lịch cộng đồng” đã thắp lên hy vọng mới cho nhiều thanh niên có hoàn cảnh đặc biệt.
Cuối năm 2024, ông Tuấn phối hợp cùng Liên hiệp HTX Cộng đồng điều phối du lịch bền vững, kết nối với các bạn trẻ khuyết tật có mong muốn khởi nghiệp trong lĩnh vực du lịch và nghề truyền thống. Đồng thời, ông cũng huy động nguồn lực xã hội hóa để hỗ trợ nhóm thanh niên này bắt đầu hành trình lập thân, lập nghiệp.
Chỉ sau vài tháng, 8 bạn trẻ khuyết tật từ nhiều địa phương đã nhanh chóng hòa nhập môi trường làm việc mới. Tại “ngôi làng của những ước mơ”, họ học nghề gốm, vẽ tranh, đan võng, làm muối… và rèn luyện kỹ năng hướng dẫn du lịch. Không chỉ được đào tạo bài bản, các bạn còn học cách sống tự lập, rèn luyện sự tự tin và tìm thấy giá trị bản thân trong cộng đồng.
![]() |
Các bạn trẻ được học nghề truyền thống tại Liên hiệp HTX. |
Không khí lao động rộn ràng, tiếng cười thân thiện và tinh thần khởi nghiệp lan tỏa khắp làng. Dù gặp khó khăn trong giao tiếp, các bạn vẫn gắn bó, hỗ trợ nhau bằng ngôn ngữ ký hiệu, ánh mắt đồng cảm và lòng quyết tâm không khuất phục số phận.
Là một trong những thành viên đầu tiên, em Bùi Hương Giang (19 tuổi, ở Vệ Giang) xúc động chia sẻ: “Em từng sống khép mình, không dám mơ ước gì. Giờ đây, em đã tự tin làm muối, đan võng và tiếp đón du khách. Em thấy mình không còn là gánh nặng nữa.”
Kiến tạo du lịch nhân văn, lan tỏa hòa nhập
Liên hiệp HTX Cộng đồng điều phối du lịch bền vững – đơn vị chủ trì mô hình – không chỉ tạo môi trường làm việc phù hợp, mà còn kiến tạo không gian khởi nghiệp nhân văn, gắn với văn hóa bản địa và năng lực cá nhân.
Ông Đoàn Sung, Giám đốc Liên hiệp HTX, cho biết: “Chúng tôi không chỉ tạo việc làm, mà còn trao quyền và cơ hội để người yếu thế làm chủ cuộc sống. Các em không chỉ hòa nhập, mà đang khẳng định mình là những người dám sống, dám ước mơ.”
Theo ông Sung, chuỗi giá trị mà HTX xây dựng dựa trên sự hợp tác bình đẳng giữa người yếu thế và cộng đồng, từ đó gìn giữ, lan tỏa giá trị di sản Sa Huỳnh, đồng thời truyền cảm hứng sống tích cực cho xã hội.
Với cách tiếp cận linh hoạt, mô hình không chỉ tạo sinh kế, phát huy nội lực mà còn xác lập hướng đi mới cho du lịch cộng đồng – phát triển theo hướng nhân văn và bền vững. Ở đó, người khuyết tật không còn là đối tượng cần trợ giúp, mà trở thành chủ thể kiến tạo, góp phần làm nên sự khác biệt.
Không chỉ là điểm đến, làng Gò Cỏ đang trở thành biểu tượng của hòa nhập, nghị lực và khởi nghiệp bền vững. Mô hình không chỉ mở cánh cửa bước vào đời sống lao động ý nghĩa cho thanh niên yếu thế, mà còn khơi dậy tinh thần trách nhiệm cộng đồng, thúc đẩy các HTX đổi mới tư duy phát triển theo hướng nhân văn.
Liên hiệp HTX Cộng đồng điều phối Du lịch bền vững gồm 6 HTX thành viên: HTX Du lịch cộng đồng làng Gò Cỏ, HTX làng Gò Ma Vương, HTX làng Thạnh Đức 1, HTX làng Long Thạnh 1, HTX Du lịch cộng đồng Yêu chuộng hòa bình Sơn Mỹ, HTX Gốm tiền sử Sa Huỳnh...
Đây là Liên hiệp HTX đầu tiên tại Việt Nam trong lĩnh vực du lịch cộng đồng, đánh dấu bước tiến quan trọng trong bối cảnh nhu cầu du lịch trải nghiệm gắn với bảo tồn văn hóa – sinh thái ngày càng tăng. Liên hiệp HTX hướng đến mục tiêu hỗ trợ cộng đồng phát triển sinh kế bền vững qua chuỗi giá trị du lịch nông thôn. Lĩnh vực hoạt động gồm: du lịch nông thôn, bảo tồn di sản, nghiên cứu khoa học, phát triển cộng đồng, hợp tác quốc tế về giáo dục – đào tạo...
Từ những sản phẩm mang đậm bản sắc đến mô hình du lịch cộng đồng đầy nhân văn, các HTX đang mở cánh cửa khởi nghiệp bền vững cho đồng bào DTTS và người yếu thế. Không chỉ tạo việc làm, HTX còn khơi dậy niềm tin, động lực để họ tự tin làm chủ cuộc đời mình. Những hành trình ấy đang viết tiếp câu chuyện đổi thay ở những cùng còn khó khăn – nơi khởi nghiệp không chỉ là phát triển kinh tế, mà còn là gìn giữ văn hóa và lan tỏa giá trị cộng đồng.
Thanh Vân