Nhận thức được giá trị của sâm núi Lai Châu, thời gian qua, tỉnh đã và đang triển khai nhiều chương trình, dự án nhằm bảo tồn và phát triển loài cây này một cách bền vững.
Liên kết tiêu thụ, nâng cao thu nhập
Với sứ mệnh “Kiến tạo mô hình sản xuất liên kết tiêu thụ sản phẩm nhằm nâng cao thu nhập cho Cộng đồng tham gia Bảo tồn và Phát triển Sâm núi Lai Châu”, HTX Bảo tồn và phát triển Sâm núi Lai Châu (bản Sin Chải, xã Giang Ma, huyện Tam Đường cũ) được thành lập từ năm 2003 gồm 7 thành viên.
Hơn 10 năm qua, HTX đã xây dựng khu trồng sâm Lai Châu dưới tán rừng với diện tích gần 5ha và hàng chục nhà màng nhân giống. Ông Phạm Trung Ngọc, Chủ tịch Hội đồng quản trị HTX chia sẻ: “Từ khi thành lập đến nay, HTX đã phát triển không ngừng lớn mạnh về diện tích, chất lượng cũng như thị trường. Đặc biệt, nhận được sự quan tâm đặc biệt của chính quyền các cấp, HTX đã thực hiện bảo tồn nguồn gen quý và sẵn sàng cung ứng nguồn sâm giống cho bà con, từ đó tạo được chuỗi sản xuất sâm đạt hiệu quả cao nhất”.
Đây là minh chứng rõ ràng nhất cho thành công của mô hình bảo tồn và phát triển giống sâm núi Lai Châu, hướng tới hiện thực hóa khát vọng thoát nghèo và vươn lên làm giàu của đồng bào các dân tộc.
![]() |
HTX Bảo tồn và phát triển Sâm núi Lai Châu đã thực hiện bảo tồn nguồn gen quý và sẵn sàng cung ứng nguồn sâm giống cho bà con. |
Đến nay, HTX đang liên kết với 25 hộ sản xuất nông nghiệp, tạo việc làm cho hơn 25 lao động. Thu nhập trung bình của người lao động dao động từ 5-7 triệu đồng/tháng. Trong năm 2024, HTX đã đạt được doanh thu 2 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế ước tính khoảng 500 triệu đồng.
Anh Hảng A Sinh, Kỹ thuật viên HTX cho hay: “Tôi làm kỹ thuật cho HTX. Để làm được công việc này, tôi được tập huấn, hướng dẫn cách trồng và chăm sóc cây sâm. Chế độ của các anh, chị em làm việc tại đây được HTX quan tâm chi trả đầy đủ. Nói chung, từ khi làm việc cho HTX, nguồn thu nhập của tôi ổn định, khá hơn so với ngày trước làm ruộng”.
Là một trong những công nhân làm việc tại vườn sâm được khoảng 3 năm, anh Lý A Póc (bản Chù Lìn, xã Hồ Thầu, huyện Tam Đường cũ) chia sẻ, ngoài mỗi tháng thu nhập từ 7 - 8 triệu đồng, anh còn học được kỹ thuật trồng và chăm sóc sâm để định hướng cho tương tai sau này.
“Tôi lên đây làm cũng được 3 năm nay. Trước đây ở nhà chỉ biết trồng ngô, trồng lúa vất vả lắm mà thu nhập thấp. Từ khi làm ở đây, lương cao và ổn định hơn. Đặc biệt, làm ở đây, tôi còn học hỏi được kỹ thuật trồng, chăm sóc sâm. Sau này, khi có điều kiện, tôi sẽ về trồng sâm để mang lại thu nhập cao hơn cho gia đình”, anh Póc nói.
"Gắn sao" cho sâm
Được biết, ngoài bảo tồn, nhân giống và phát triển diện tích sâm, HTX còn được Quỹ Thiện Tâm, Trung tâm Khuyến công Quốc gia và Văn phòng Điều phối Nông thôn mới Trung ương hỗ trợ 1 tỷ đồng. Trên cơ sở nguồn vốn này, HTX đã đầu tư máy móc, thiết bị để chế biến, nâng cao giá trị sản phẩm. Đến nay, HTX đã cho ra mắt nhiều loại sản phẩm được chế biến từ sâm như: Trà sâm, Sâm mật ong, Rượu sâm… đã được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao.
Anh Trần Văn Phát, Giám đốc HTX Bảo tồn và phát triển giống Sâm núi Lai Châu cho biết, giá trị cây sâm rất cao, nếu so sánh với các loại cây trồng nông nghiệp khác thì không có cây gì giá trị bằng cây sâm. Từ cây sâm, HTX đã chế biến ra nhiều sản phẩm và đã đạt chứng nhận OCOP 3 sao, khẳng định chất lượng vượt trội và tiềm năng phát triển của sản phẩm.
Các sản phẩm của HTX hiện đang được phân phối qua 5 đại lý tại Lai Châu và Hà Nội, mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm sâm núi Lai Châu.
Bên cạnh đó, các sản phẩm của HTX cũng được hệ thống quản lý an toàn thực phẩm chứng nhận phù hợp với tiêu chuẩn ISO, đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng. Giống sâm núi Lai Châu của HTX đã được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cấp Bằng bảo hộ, đảm bảo quyền lợi cho việc bảo vệ giống sâm quý, đồng thời giúp phát triển sản phẩm một cách bền vững.
Với những thành tựu đạt được trong thời gian qua, HTX cho biết sẽ tiếp tục nỗ lực duy trì và phát triển giống sâm núi Lai Châu, góp phần vào sự phát triển kinh tế của địa phương và bảo tồn giá trị di sản quý báu của dân tộc.
Ông Phạm Trung Ngọc, Chủ tịch HTX cho biết thêm: “Thời gian tới, chúng tôi sẽ tiếp tục nâng cao chất lượng sản phẩm, làm sao đưa ra thị trường những sản phẩm sạch hữu cơ và đảm bảo sức khỏe cho người tiêu dùng. Đồng thời, đẩy mạnh việc quảng bá, nhân rộng các cửa hàng để sản phẩm đến tay người tiêu dùng nhanh nhất, tốt nhất”.
![]() |
Các sản phẩm được làm từ sâm núi Lai Châu. |
Được biết, hiện nay, ngoài HTX Bảo tồn và phát triển Sâm núi Lai Châu, HTX Nông sản Dược liệu Cao nguyên Sìn Hồ cũng hoạt động trong lĩnh vực trồng sâm và các loại dược liệu khác, tạo cơ hội việc làm cho người dân địa phương và tham gia vào việc trồng sâm theo hình thức bán tự nhiên.
Cùng với đó, việc phát triển vùng trồng sâm gắn với du lịch sinh thái leo núi cao như đỉnh Putaleng, Pusilung, Puxamcap… đang là hướng phát triển bền vững của ngành sâm Lai Châu. Tại vùng cộng đồng người Mông, Dao, La Hủ…, các doanh nghiệp, HTX, tổ hợp tác trồng sâm đã hình thành các tour du lịch. Tại các bản như Sin Chải, Sì Thâu Chải, xã Hồ Thầu; Lao Chải 1, xã Khun Há (huyện Tam Đường cũ), du khách không chỉ được khám phá, tìm hiểu văn hóa các dân tộc, mà còn được tham quan, trải nghiệm mua sâm và cùng tham gia trồng, thu hái sâm.
Từng bước góp phần giảm nghèo
Theo đánh giá của lãnh đạo tỉnh, mô hình HTX Bảo tồn và Phát triển giống Sâm núi Lai Châu là một bước đi đúng đắn trong việc bảo tồn nguồn gen quý hiếm, từng bước khẳng định giá trị của sâm quý trên thị trường.
Với định hướng phát triển bền vững, HTX Bảo tồn và Phát triển giống Sâm núi Lai Châu đã đưa giống sâm quý trở thành cây trồng mang lại giá trị kinh tế cao, góp phần cải thiện đời sống người dân vùng cao.
Tính đến cuối năm 2024, tỉnh Lai Châu còn 20.961 hộ nghèo (chiếm 19,46%), 10.053 hộ cận nghèo (chiếm 9,33%); tổng tỷ lệ hộ nghèo, cận nghèo là 28,79%.
Hướng tới tương lai, đại diện tỉnh cho biết việc nhân rộng mô hình này không chỉ giúp bảo vệ nguồn tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển bền vững cho các địa phương khác. Sự hỗ trợ từ các tổ chức, chính sách khuyến khích của Nhà nước và sự chủ động của người dân sẽ là chìa khóa để biến giống sâm quý thành một thương hiệu nông sản đặc trưng của vùng núi Tây Bắc, từng bước giảm nghèo, làm giàu cho người dân địa phương và góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Theo kế hoạch phát triển sâm trên địa bàn, tỉnh phấn đấu đến năm 2030 đạt khoảng 3.000ha và đến năm 2045 trồng thêm 7.000ha để đạt được 10.000ha sâm. Tỉnh đã chỉ đạo các xã hướng dẫn bà con thực hiện liên kết với các HTX để phát triển sâm và hỗ trợ theo chính sách của tỉnh để bà con có thể phát triển theo chuỗi nhằm có thể hướng tới xuất bán và xuất khẩu.
Đến năm 2035, phấn đấu đưa sâm núi Lai Châu cùng với sâm Việt Nam trở thành ngành hàng mang thương hiệu quốc gia, có giá trị xuất khẩu cao, tiến tới mang thương hiệu quốc tế, tạo nguồn thu quan trọng cho địa phương.
Không chỉ vậy, bảo tồn và phát triển sâm núi Lai Châu gắn với du lịch đang mở ra cơ hội lớn để nâng cao giá trị kinh tế, góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên. Việc kết hợp giữa bảo vệ và phát triển sâm với mô hình du lịch sinh thái, du lịch trải nghiệm đang giúp Lai Châu khẳng định được thương hiệu độc đáo, thu hút du khách, đồng thời tạo ra những sản phẩm du lịch đặc sắc và bền vững. Nếu triển khai hiệu quả hơn nữa, Lai Châu sẽ không chỉ giữ gìn được giá trị văn hóa và tài nguyên thiên nhiên mà còn mở ra cơ hội phát triển kinh tế, giúp người dân xóa nghèo và vươn lên làm giàu bền vững.
Nhật Nam