Yên Cư là một xã vùng cao với địa hình chia cắt, đất đai canh tác manh mún và hơn 90% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số như Tày, Nùng, Dao. Trong ký ức của nhiều người dân nơi đây, và cả trong những báo cáo kinh tế - xã hội của xã nhiều năm về trước, hai chữ “đói nghèo” vẫn luôn là nỗi ám ảnh thường trực.
Phá vỡ “vòng kim cô” của đói nghèo
Ông Nông Văn Thắng, một người dân ở thôn Nà Hin, cho biết ngày trước gia đình ông rất khổ. Quanh năm cả nhà chỉ trông vào mấy sào ruộng bậc thang, trồng cây ngô, cây lúa. Đất thì bạc màu, nước tưới tiêu phụ thuộc hoàn toàn vào ông trời. Năm nào mưa thuận gió hòa thì còn đủ ăn, năm nào hạn hán hay sâu bệnh thì coi như đói. Con cái đi học cũng thiếu thốn, cái nghèo cứ đeo bám.
Cái khó của Yên Cư không chỉ nằm ở điều kiện tự nhiên khắc nghiệt. Nó còn đến từ một “vòng kim cô” vô hình nhưng vô cùng bền chặt là tư duy sản xuất tự cung, tự cấp. Người dân quen với việc trồng những gì mình ăn, nuôi những con vật mình dùng. Sản phẩm làm ra chủ yếu để phục vụ nhu cầu gia đình, nếu có dư thừa một chút thì mang ra chợ phiên đổi lấy đồ dùng thiết yếu. Việc sản xuất để bán, để làm giàu là một khái niệm còn khá xa vời.
 |
|
Người dân phát triển chăn nuôi để nâng cao thu nhập. |
Theo lãnh đạo UBND xã Yên Cư, cái khó lớn nhất khi bắt tay vào công cuộc giảm nghèo ở Yên Cư chính là thay đổi nếp nghĩ, cách làm đã ăn sâu vào tiềm thức của bà con. Những người đứng đầu xã xác định, muốn dân thoát nghèo bền vững, không thể chỉ trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, mà phải khơi dậy được nội lực, khát vọng vươn lên từ chính mỗi người dân. Và chìa khóa để làm được điều đó chính là chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi, phát triển kinh tế theo hướng hàng hóa.
Từ đây, Nghị quyết của Đảng ủy xã được ban hành, các cuộc họp thôn bản được tổ chức thường xuyên. Cán bộ xã, cán bộ khuyến nông liên kết với các cơ quan quản lý cấp huyện “đi từng ngõ, gõ từng nhà”, vừa tuyên truyền, vừa vận động, vừa lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của người dân. Ban đầu, không ít người còn hoài nghi, lo sợ về chuyển đổi cây trồng vật nuôi.
Để phá vỡ tảng băng hoài nghi, xã đã chọn cách làm “mắt thấy tai nghe”. Những mô hình thí điểm được xây dựng, hỗ trợ về giống, vốn, kỹ thuật. Những chuyến tham quan, học tập kinh nghiệm ở các địa phương đã thành công được tổ chức. Khi những hộ tiên phong bắt đầu có thu nhập cao gấp 2, gấp 3 lần so với trồng lúa, ngô, niềm tin của bà con dần được củng cố.
Kinh tế hàng hóa và bà đỡ HTX kiểu mới
Cuộc cách mạng thực sự ở Yên Cư bắt đầu khi những vùng sản xuất hàng hóa tập trung dần được hình thành. Trên những mảnh đất dốc, bạc màu trước đây chỉ trồng ngô sinh khối hiệu quả thấp, giờ đã được phủ một màu xanh mướt của cây dong riềng, gừng, nghệ, cây dược liệu, cây ăn quả, cây chè... Đây là những loại cây trồng phù hợp với thổ nhưỡng địa phương và có giá trị kinh tế cao.
Đặc biệt, cây dong riềng đã trở thành cây trồng chủ lực, mang lại nguồn thu nhập ổn định cho hàng trăm hộ dân. Ông Hoàng Văn Phúc ở thôn Bản Cào hồ hởi cho biết: “Gia đình tôi có hơn 1ha đất đồi, trước trồng ngô mỗi năm trừ chi phí cũng chỉ lãi được 15-20 triệu đồng. Mấy năm nay chuyển hết sang trồng dong riềng, áp dụng đúng kỹ thuật, năng suất cao, mỗi năm thu về 70-80 triệu đồng. Cuộc sống khá hơn hẳn, con cái được học hành đến nơi đến chốn, nhà cửa cũng xây được khang trang hơn”.
 |
|
Người Dao ở thôn Thái Lạo được HTX hỗ trợ sản xuất chè VietGAP. |
Tuy nhiên, sản xuất hàng hóa không chỉ đơn giản là trồng cây gì, nuôi con gì. Bài toán lớn hơn là đầu ra cho sản phẩm. Nếu sản xuất ồ ạt, manh mún, người nông dân sẽ lại rơi vào điệp khúc “được mùa, mất giá”. Đây chính là lúc mô hình HTX kiểu mới thể hiện vai trò không thể thiếu của mình.
Khác với các HTX kiểu cũ, HTX kiểu mới ở Yên Cư không chỉ đơn thuần là nơi tập hợp các thành viên, mà thực sự là một “bà đỡ” cho nông sản địa phương. Điển hình như HTX Nông nghiệp Thái Lạo đã đứng ra làm đầu mối, thực hiện những vai trò cốt lõi là nhập phân bón, giống cây chất lượng cao với số lượng lớn, giúp thành viên được mua với giá rẻ hơn và đảm bảo chất lượng hơn so với mua nhỏ lẻ bên ngoài.
HTX thường xuyên nhận được sự hỗ trợ từ Liên minh HTX tỉnh, Trung tâm Khuyến nông huyện, tỉnh để tiếp cận các lớp tập huấn, hướng dẫn bà con quy trình trồng, chăm sóc, thu hoạch cây ăn quả, chè, cây lâu năm theo tiêu chuẩn, từ đó nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm.
Thay vì bán nông sản tươi với giá trị thấp, HTX đã đầu tư nhà xưởng, máy móc để sản xuất ra sản phẩm có giá cao hơn. Đặc biệt, sản phẩm chè Shan tuyết Khau Mu của HTX đã được chứng nhận OCOP, đã nâng giá trị sản phẩm lên gấp 3-4 lần.
Bên cạnh đó, HTX chịu trách nhiệm hoàn toàn về đầu ra. Các thành viên chủ động xây dựng bao bì, nhãn mác, đăng ký mã vạch, truy xuất nguồn gốc và đưa sản phẩm tham gia các hội chợ thương mại, kết nối với các siêu thị, chuỗi cửa hàng thực phẩm sạch ở các thành phố lớn.
Theo các thành viên, vào HTX, mọi người chỉ cần tập trung sản xuất cho tốt. Đến vụ, HTX cho người đến tận nơi thu mua theo giá đã cam kết từ đầu năm. Vì không bị thương lái ép giá, thu nhập ổn định nên các hộ hành viên đều yên tâm sản xuất.
Sức bật kinh tế
Sự thành công của mô hình kinh tế hàng hóa và HTX ở Yên Cư không thể tách rời sự đầu tư mạnh mẽ về cơ sở hạ tầng đồng bộ. Những con đường đất lầy lội xưa kia nay đã được bê tông hóa, giúp việc vận chuyển nông sản, vật tư trở nên dễ dàng, giảm chi phí sản xuất. Mạng lưới điện quốc gia phủ khắp các thôn bản, tạo điều kiện cho các cơ sở chế biến, HTX đầu tư máy móc hiện đại.
Những con số biết nói đã minh chứng cho sự chuyển mình ngoạn mục của Yên Cư. Nếu như năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo của xã còn trên 50% thì đến cuối năm 2024, con số này giảm xuống chỉ còn dưới 15%. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 12 triệu đồng/năm (2015) lên gần 45 triệu đồng/năm. Toàn xã không còn nhà tạm, dột nát, số hộ khá, giàu ngày một tăng lên.
Nhìn lại chặng đường đã qua, có thể khẳng định, Yên Cư đã tìm ra con đường giảm nghèo bền vững cho riêng mình. Đó là con đường bắt nguồn từ sự thay đổi tư duy, lấy kinh tế hàng hóa làm trọng tâm, lấy HTX kiểu mới làm động lực và lấy sự đồng lòng của chính quyền và người dân làm nền tảng.
Hướng đi trong tương lai, Yên Cư đã xác định rõ tiếp tục mở rộng các vùng sản xuất tập trung, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao, công nghệ số vào nông nghiệp; tập trung vào chế biến sâu, nâng cao hơn nữa giá trị gia tăng cho sản phẩm; đồng thời xây dựng thương hiệu nông sản Yên Cư gắn với du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng để tạo ra một hệ sinh thái kinh tế bền vững.
Minh Nhương