Nhắc đến sắn Cao Bằng, nhiều người vẫn còn nhớ về những năm tháng khó khăn khi cây trồng này chưa được đầu tư đúng mức. Sản xuất manh mún, giống kém chất lượng, kỹ thuật canh tác lạc hậu, thị trường tiêu thụ bấp bênh... Tất cả những yếu tố đó khiến cây sắn không thể phát huy hết tiềm năng, thậm chí có thời điểm giá sắn xuống thấp kỷ lục, đẩy người nông dân vào cảnh "trắng tay".
Đưa "cây nhà nghèo" vượt quá khứ gian nan
Ông Nông Văn Minh, một người trồng sắn lâu năm ở huyện Hà Quảng, nhớ lại, trước đây, gia đình ông và bà con trong xã chủ yếu trồng sắn theo kinh nghiệm, không ai hướng dẫn kỹ thuật. Đến mùa thu hoạch, thương lái ép giá đủ kiểu, có khi còn không bán được. Nhiều nhà chán quá bỏ cả ruộng, đi làm thuê kiếm sống.
Nhận thấy những bất cập trong chuỗi sản xuất sắn, Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng đã chủ động vào cuộc, phối hợp với các địa phương, sở, ban, ngành liên quan để xây dựng các mô hình liên kết sản xuất, chế biến và tiêu thụ sắn theo chuỗi giá trị. Trong đó, HTX đóng vai trò "trái tim", kết nối người nông dân, nhà khoa học, doanh nghiệp và thị trường.
 |
|
Sắn được mệnh danh "vàng trắng" ở Cao Bằng nhờ những thành quả mà cây sắn mang lại cho người dân nơi đây. |
Theo đại diện Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng, Liên minh HTX tỉnh xác định, muốn cây sắn phát triển bền vững, phải thay đổi tư duy sản xuất của người dân, xây dựng các HTX làm nòng cốt, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chế biến, tìm kiếm thị trường ổn định.
Bên cạnh đó, Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX tỉnh Cao Bằng đã tạo điều kiện cho các HTX trồng và thu mua, chế biến sắn ở Cao Bằng tiếp cận với các nguồn vốn vay ưu đãi từ các tổ chức tín dụng, Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX.
Liên minh HTX Việt Nam đã cử các chuyên gia về nông nghiệp, chế biến, marketing... trực tiếp xuống các HTX để tư vấn, hướng dẫn kỹ thuật, giúp các HTX nâng cao năng lực sản xuất, chế biến và tiêu thụ sản phẩm.
Các hội chợ, triển lãm, diễn đàn kết nối cung cầu để giới thiệu, quảng bá sản phẩm sắn của Cao Bằng đến với các thị trường trong và ngoài nước hay những chương trình về đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực quản lý, điều hành cho cán bộ HTX, giúp các HTX hoạt động hiệu quả hơn cũng được Liên minh HTX Việt Nam, Liên minh HTX tỉnh quan tâm. Chính vì thế mà nhiều sản phẩm từ củ sắn đã được giới thiệu, quảng bá ở các hội chợ, chương trình xúc tiến thương mại. Trong đó có sản phẩm bột sắn của HTX Nông nghiệp Hữu cơ Thạch An và HTX Nông nghiệp sạch Hưng Đạo.
"Cuộc cách mạng" từ những HTX
Sự hỗ trợ đắc lực của cơ quan hữu quan đã giúp người dân, HTX trồng sắn ở Cao Bằng ngày càng phát triển. Một trong những mô hình tiêu biểu là HTX Nông nghiệp Hữu cơ Thạch An (huyện Thạch An). Ngoài trồng dược liệu, thạch đen, cây giá vị, HTX còn tập trung vào sản xuất sắn theo hướng hữu cơ, đảm bảo chất lượng sản phẩm. HTX đã xây dựng được quy trình sản xuất khép kín từ khâu chọn giống, chăm sóc, thu hoạch đến chế biến thành bột sắn dây. Sản phẩm bột sắn của HTX được tiêu thụ chủ yếu tại các thị trường lớn như Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh...
Hoạt động của HTX đã giúp hàng chục hộ dân trên địa bàn huyện Thạch An thoát nghèo, vươn lên làm giàu từ cây sắn. Sản phẩm sắn hữu cơ của HTX được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng và độ an toàn.
Còn HTX Nông, lâm nghiệp Phục Hòa (huyện Phục Hòa) là đơn vị tập trung vào thu mua và tiêu thụ sắn cho người dân. Trung bình mỗi năm, HTX có kế hoạch thu mua từ 8.000 - 10.000 tấn sắn nguyên liệu. Chính vì thế, HTX đã đầu tư trên 1,5 tỷ đồng xây dựng nhà xưởng, ứng phân bón cho hàng trăm hộ dân trồng sắn với mong muốn tận thu hết nguyên liệu sắn trong dân.
 |
|
Áp dụng khoa học kỹ thuật, liên kết bao tiêu kết hợp chế biến giúp nâng cao giá trị kinh tế cho củ sắn ở Cao Bằng. |
Theo tính toán của HTX, sắn có giá trị cao khi củ già vì hàm lượng tinh bột và cân nặng lớn, trung bình đạt 5kg củ tươi/hốc. Khi vào thời điểm giá cao, trung bình năng suất sắn đạt hơn 30 tấn/ha, bán sắn củ và giống sắn sẽ có nguồn thu khoảng vài chục triệu đồng/ha. Chưa kể cây sắn vẫn có thể trồng xen canh cùng những loại cây khác giúp người dân có thêm thu nhập.
Để tăng giá trị kinh tế cho cây trồng, HTX phối hợp với ngành nông nghiệp đẩy mạnh hướng dẫn người dân tăng cường áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào các khâu trồng, chăm sóc, thu hoạch sắn nên năng suất và hàm lượng tinh bột trong sắn củ tăng.
Còn tại HTX Nông nghiệp sạch Hưng Đạo (TP Cao Bằng) ngoài chế biến, tiêu thụ các thực phẩm, đặc sản địa phương, HTX còn liên kết với người dân để chế biến và tiêu thụ tinh bột sắn. Sản phẩm bột sắn của HTX được đóng trong hộp, bao bì là túi zip với nhiều quy cách vừa đẹp mắt vừa tiện lợi cho người tiêu dùng. Mỗi sản phẩm đều có mã số, mã vạch, mã QR Code cung cấp đầy đủ thông tin, truy xuất nguồn gốc xuất xứ. Nhờ đó, sản phẩm của HTX đã nhanh chóng được người tiêu dùng tin dùng, lựa chọn và có mặt tại các cửa hàng thực phẩm sạch.
Theo Ban giám đốc HTX Hưng Đạo, trước đây người dân trồng sắn chủ yếu là bán tươi nên giá thành không cao, nhưng khi HTX chú trọng vào khâu chế biến thì giá thành đã cao hơn trước nhiều. Thành viên HTX cũng rất tự hào vì nâng cao giá trị cho cây trồng địa phương.
Nâng cao giá trị kinh tế
Hiện nay, sắn trở thành cây có giá trị kinh tế cao, không chỉ giúp người dân thoát nghèo mà nhiều hộ vươn lên khá, giàu. Đặc biệt, trên địa bàn tỉnh Cao Bằng hiện đã có nhà máy chế biến bột sắn nên nhà máy này cũng đã liên kết với các HTX, người dân để thu mua củ sắn tươi. Điều này giúp hình thành chuỗi giá trị từ sản xuất đến chế biến sắn.
Trong những năm gần đây, diện tích trồng sắn ở Cao Bằng có sự biến động nhất định, do ảnh hưởng của nhiều yếu tố như biến đổi khí hậu, giá cả thị trường, chính sách chuyển đổi cơ cấu cây trồng... Tuy nhiên, nhìn chung, diện tích cây sắn vẫn duy trì ở mức ổn định, dao động từ 10.000 - 12.000 ha. Các huyện có diện tích trồng sắn lớn nhất ở Cao Bằng bao gồm: Hà Quảng, Trà Lĩnh, Trùng Khánh, Nguyên Bình, Thạch An...
Đặc biệt, nhờ sự hỗ trợ của Liên minh HTX tỉnh, ngành nông nghiệp, các HTX và người dân những năm gần đây đã tập trung vào trồng các giống sắn như KM94, KM140, HL-S10, HN5... Đây là những giống sắn có năng suất cao, hàm lượng tinh bột lớn, phù hợp với điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng của địa phương.
Theo đánh giá của UBND tỉnh Cao Bằng, diện tích trồng sắn có biến động ở một số địa phương do người dân chuyển sang trồng các loại cây trồng khác có giá trị kinh tế cao hơn. Tuy nhiên, ở những vùng có điều kiện canh tác khó khăn, cây sắn vẫn là lựa chọn hàng đầu của người dân.
Đặc biệt, giá trị kinh tế mà loại cây này mang lại cho Cao Bằng ngày càng được nâng cao. Số liệu thống kê của địa phương cho thấy, tổng giá trị sản xuất từ cây sắn ở Cao Bằng đạt khoảng 500-700 tỷ đồng/năm. Trong đó, giá trị từ bán sắn tươi chiếm khoảng 30-40%, giá trị từ chế biến tinh bột sắn chiếm khoảng 60-70%.
Nhờ trồng và chế biến sắn, thu nhập bình quân của người dân ở các vùng trồng sắn trọng điểm đạt từ 30-50 triệu đồng/người/năm, cao hơn nhiều so với các loại cây trồng khác. Không dừng lại ở đó, ngành sản xuất sắn đóng góp khoảng 3-5% vào GDP của tỉnh Cao Bằng.
Còn theo tính toán của các HTX, một hộ gia đình trồng 1 ha sắn, với năng suất trung bình 25 tấn/ha (năng suất sắn ở Cao Bằng dao động từ 20-35 tấn/ha), giá bán sắn tươi 2 triệu đồng/tấn, thu nhập từ bán sắn tươi là 50 triệu đồng. Nếu hộ gia đình đó liên kết với HTX để chế biến tinh bột sắn, với giá bán tinh bột sắn 10 triệu đồng/tấn, thu nhập từ chế biến tinh bột sắn có thể đạt 100-120 triệu đồng.
Như vậy, tưởng chừng loại cây lương thực truyền thống này chỉ được người dân trồng để “bù vào khẩu phần ăn” hay là cây lương thực của những gia đình nghèo. Nhưng đến nay, sắn vẫn là một trong những cây trồng có giá trị kinh tế cao. Đặc biệt là khi người dân, HTX biết áp dụng khoa học kỹ thuật, liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị thì giá trị kinh tế còn được nhân lên gấp nhiều lần. Phát triển trồng và chế biến sắn đang là một trong những lực đẩy, góp phần đưa tỷ lệ hộ nghèo tại tỉnh Cao Bằng năm 2024 xuống còn 20,04%, giảm 24,71% so với năm 2023.
Quang Am