Đối với một HTX, đặc biệt là những HTX quy mô nhỏ và vừa, nguồn lực tài chính luôn là bài toán khó. Chi phí để xây dựng và duy trì một hệ thống truy xuất nguồn gốc đạt chuẩn không hề nhỏ.
Vòng luẩn quẩn trong đầu tư
Các giải pháp truy xuất nguồn gốc hiện đại thường yêu cầu phần mềm chuyên dụng, hệ thống máy chủ, thiết bị quét mã vạch/QR code, và đôi khi là cả công nghệ IoT (Internet of Things) để thu thập dữ liệu tự động. Chi phí cấp phép phần mềm và phí duy trì hàng năm có thể vượt quá khả năng chi trả của HTX.
Một nghiên cứu cho thấy, trên thị trường có nhiều loại thẻ RFID - nhận dạng tần số vô tuyến- với nhiều mức giá khác nhau, phụ thuộc vào kích cỡ, phạm vi áp dụng… với mức giá từ 5.000 – 500.000 đồng. Chi phí để đầu tư và duy trì hệ thống RFID khá lớn và thường phù hợp với doanh nghiệp sản xuất với quy mô lớn. Do đó, đối với không ít HTX, việc quyết định đầu tư thẻ RFID đều cần sự cân nhắc kỹ của các thành viên.
Ông Hoàng Văn Thám, Giám đốc HTX Chúc Sơn (Hà Nội) cho biết quy trình truy xuất nguồn gốc đòi hỏi sự chính xác và tuân thủ nghiêm ngặt. Đặc biệt, khi xây dựng một hệ thống phù hợp với đặc điểm sản xuất kinh doanh, HTX cũng cần tìm đến các chuyên gia tư vấn, điều này cũng phát sinh chi phí. Đó là chưa kể đến việc hệ thống truy xuất nguồn gốc cần được kiểm tra, cập nhật định kỳ để đảm bảo tính chính xác và kịp thời của thông tin.
![]() |
HTX Chúc Sơn đã thực hiện truy xuất nguồn gốc đến từng hộ sản xuất. |
Bên cạnh gánh nặng chi phí, quy trình phức tạp là một thách thức không kém. Từ khâu gieo trồng, chăm sóc, thu hoạch, sơ chế, đóng gói cho đến vận chuyển, mỗi công đoạn đều cần được ghi nhận thông tin chi tiết.
Giám đốc HTX kinh doanh dịch vụ nông nghiệp hữu cơ Bái Thượng (Hà Nội), ông Hoàng Văn Hưng chia sẻ, các thành viên trong HTX chủ yếu là các bà, các mẹ đã có tuổi, vừa ít thời gian, vừa có những hạn chế nhất định trọng ứng dụng công nghệ. Nhiều khi thành viên trong HTX phải tranh thủ làm tối nên không tránh khỏi những sai sót.
Lấy ngắn nuôi dài
Mặc dù có những thách thức, nhưng theo một số HTX đang áp dụng thành công cho thấy, việc triển khai truy xuất nguồn gốc là một khoản đầu tư xứng đáng và mang lại lợi ích to lớn cho HTX.
Tại HTX Chúc Sơn, ông Hoàng Văn Thám cho biết nhiều nhà phân phối lớn, siêu thị và đặc biệt là các thị trường xuất khẩu, yêu cầu bắt buộc về truy xuất nguồn gốc. Có hệ thống này, HTX có thể tiếp cận những thị trường tiềm năng, gia tăng doanh thu. Sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, minh bạch thường có giá bán cao hơn, giúp HTX và nông dân gia tăng lợi nhuận.
Đặc biệt, hệ thống truy xuất nguồn gốc giúp HTX kiểm soát chặt chẽ từng công đoạn , phát hiện sớm các vấn đề về chất lượng hoặc an toàn, từ đó đưa ra biện pháp khắc phục kịp thời, giảm thiểu thiệt hại.
Theo các chuyên gia, trước khi triển khai, HTX hãy xác định rõ mô hình sản xuất, sản phẩm mà mình đang làm có thuộc diện cần truy xuất nguồn gốc hay không, dựa trên mức độ rủi ro của từng loại hàng hóa để tránh đầu tư dàn trải, tiết kiệm được chi phí.
Theo quy định pháp luật, nhóm sản phẩm có rủi ro thấp (không bắt buộc truy xuất). Ví dụ điển hình có thể là một số sản phẩm thủ công mỹ nghệ, vật liệu xây dựng thông thường, hoặc các sản phẩm nông sản thô ít tiềm ẩn rủi ro trực tiếp đến sức khỏe nếu được sử dụng đúng cách.
Việc quản lý đối với nhóm sản phẩm này chủ yếu dựa trên sự tự công bố tiêu chuẩn chất lượng của nhà sản xuất. Điều này có nghĩa là HTX tự chịu trách nhiệm về chất lượng sản phẩm của mình, và cơ quan quản lý nhà nước sẽ hậu kiểm thông qua thanh tra, kiểm tra. Với nhóm sản phẩm này, không có yêu cầu pháp lý bắt buộc phải xây dựng và vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc.
Còn đối với nhóm sản phẩm thực phẩm, đồ uống, nông sản và chế biến (sữa chế biến, dầu thực vật, bột, tinh bột, bánh, mứt, kẹo), vật liệu và bao bì (dụng cụ, vật liệu bao gói, chứa đựng tiếp xúc trực tiếp với thực phẩm trong quá trình sản xuất, chế biến, kinh doanh thực phẩm) thì đã được các bộ, ngành đề xuất hoặc quy định bắt buộc phải truy xuất nguồn gốc đầy đủ.
TS Mai Quang Vinh - Chủ tịch Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc Liên hiệp HTX Kinh tế số Việt Nam, cho rằng HTX có thể "lấy ngắn nuôi dài" bằng cách không nhất thiết phải triển khai truy xuất nguồn gốc cho tất cả sản phẩm ngay lập tức. Thay vào đó, HTX hãy chọn một hoặc hai sản phẩm có giá trị cao, được thị trường ưa chuộng để làm thí điểm, rút kinh nghiệm trước khi nhân rộng. Sau khi có kết quả từ giai đoạn thí điểm và nguồn lực được cải thiện, HTX có thể từng bước đầu tư thêm thiết bị, phần mềm nâng cao.
Nghiên cứu cũng cho thấy, ngay như thiết bị quét mã vạch, hiện nay, máy đọc mã vạch cầm tay và ứng dụng điện thoại thông minh là 2 loại thiết bị phù hợp với HTX, doanh nghiệp nhỏ và vừa và các hộ nông dân tại Việt Nam. Máy đọc mã vạch cầm tay có thể sử dụng đơn giản nhưng cần kết nối với mạng để chuyển dữ liệu, giá dao động từ 2 – 5 triệu đồng. Còn ứng dụng quét mã trên điện thoại thông minh có ưu điểm dễ sử dụng và thường không mất phí.
Đối với các hộ nông dân, HTX không áp dụng ứng dụng-phần mềm để thu thập thông tin sản xuất kinh doanh, có thể sử dụng nhật ký trên file Excel và chuyển dữ liệu này cho các bên thu mua, phân phối để cập nhật vào cơ sở dữ liệu chung cho mục đích truy xuất.
Huyền Trang