Những ngày đầu tháng 8, trên các triền đồi Trung Sơn (phường Trung Sơn), những cánh đồng dược liệu bạt ngàn xanh thăm thẳm. Mùi cà gai leo phảng phất từ khu xưởng chế biến của HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn.
Từ cây thuốc mọc hoang thành “vàng xanh”
Ít ai biết rằng, chỉ vài năm trước, cà gai leo – loại cây được coi là “thần dược” hỗ trợ gan – vẫn chỉ là cây mọc hoang ven đồi, ven suối. Người dân Trung Sơn khi ấy chỉ thu hái thủ công, phơi dưới nắng, rồi bán cho thương lái với giá rẻ bèo. Giá cả bấp bênh, thu nhập bấp bênh hơn.
 |
|
Dược liệu đang là cây "đuổi nghèo" ở Ninh Bình. |
Ông Hoàng Viết Tiến, Chủ tịch HĐQT, Giám đốc HTX sản xuất và chế biến dược liệu Nam Sơn, nhớ lại: “Làm nông kiểu cũ thì mãi không khá lên được. Cà gai leo quý thật, nhưng nếu chỉ bán thô thì giá trị rất thấp. Chúng tôi xác định muốn thoát nghèo, phải làm chủ được khâu chế biến và xây dựng thương hiệu riêng”.
Từ quyết tâm ấy, HTX Nam Sơn đã đầu tư hàng tỷ đồng để mua sắm máy móc hiện đại: máy rửa, máy sấy lạnh công nghệ Nhật Bản, máy nghiền siêu mịn, dây chuyền ép viên, máy đóng gói trà túi lọc… Giờ đây, thay vì phụ thuộc vào nắng, một tấn nguyên liệu chỉ mất 6–8 giờ sấy lạnh là giữ trọn hoạt chất, sẵn sàng chế biến thành các sản phẩm giá trị cao.
Không dừng ở công nghệ, HTX còn quy hoạch vùng nguyên liệu hơn 20 ha, liên kết với hàng chục hộ dân ở Trung Sơn và vùng lân cận để trồng cà gai leo, nghệ, đinh lăng, hà thủ ô… theo tiêu chuẩn hữu cơ. Nhờ vậy, sản phẩm luôn đảm bảo chất lượng và nguồn cung ổn định.
Kết quả, những sản phẩm như viên nén cà gai leo, bột hòa tan, trà túi lọc của HTX đã xuất hiện tại siêu thị, cửa hàng đặc sản, sàn thương mại điện tử trong và ngoài tỉnh. Năm 2024, doanh thu đạt gần 400 triệu đồng, tạo việc làm ổn định cho hàng chục lao động với mức thu nhập khá. “Quan trọng hơn, bà con giờ không còn nơm nớp lo giá xuống. Chúng tôi ký hợp đồng bao tiêu ngay từ đầu vụ” – ông Tiến khẳng định.
Liên kết để thoát nghèo, làm giàu
Tương tự, ở xã Đồng Thái, câu chuyện thoát nghèo, làm giàu lại bắt đầu từ những thửa ruộng trũng, nhiều năm canh tác lúa nhưng thu nhập chẳng đáng là bao. Thay đổi bắt đầu khi HTX sản xuất và tiêu thụ dược liệu Thành Công được thành lập.
Ông Mai Văn Công, Giám đốc HTX Thành Công, cho hay trước đây, hầu hết diện tích sản xuất của HTX hiện tại là đất trồng lúa, mỗi sào thu vài trăm nghìn đồng, trừ chi phí coi như công cốc. Giờ chuyển sang trồng dược liệu để chưng cất tinh dầu, thu nhập tăng gấp 6–7 lần.
Bên trong xưởng sản xuất của HTX Thành Công hiện tại được trang bị hệ thống chưng cất tinh dầu inox 3 lớp, ngưng tụ tuần hoàn khép kín và máy lọc công suất cao đang hoạt động hết công suất.
Nếu trước đây, các hộ sản xuất chưng cất thủ công, hiệu suất thấp, sản phẩm không đồng đều, dễ nhiễm tạp chất. Thì nay, với dây chuyền hiện đại, mỗi ngày HTX chưng cất hơn 3 tấn nguyên liệu, cho ra gần 30 lít tinh dầu các loại.
Sản phẩm tinh dầu bạch đàn chanh của HTX đã đạt chuẩn OCOP 3 sao. Ngoài dạng nguyên chất, HTX còn pha chế ra nhiều sản phẩm tiện dụng như xịt phòng, tinh dầu đuổi muỗi, nước lau sàn – được người tiêu dùng đánh giá cao về chất lượng và độ an toàn.
Những bước tiến của HTX Nam Sơn hay Thành Công không phải tự nhiên mà có. Đằng sau đó là sự hỗ trợ bền bỉ của địa phương, cùng sự đồng hành của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Ninh Bình.
 |
|
Liên kết vào HTX giúp người trồng dược liệu có thêm nguồn lực sản xuất, làm giàu. |
Thời gian qua, Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Ninh Bình đã triển khai hàng loạt chương trình thiết thực như hỗ trợ vốn thông qua Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX, giúp các đơn vị đầu tư máy móc, mở rộng vùng nguyên liệu, nâng cao năng lực chế biến. Đẩy mạnh đào tạo, tập huấn kỹ năng quản trị, chuyển giao công nghệ, xây dựng thương hiệu, thương mại điện tử, truy xuất nguồn gốc.
Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Ninh Bình cũng liên tục xúc tiến thương mại, kết nối HTX với hệ thống phân phối, siêu thị, sàn thương mại điện tử; tổ chức hội chợ giới thiệu sản phẩm. Khích lệ tinh thần bằng các chương trình vinh danh như “Ngôi sao HTX”, trao giải cho những mô hình tiêu biểu.
Nhờ những hoạt động hỗ trợ của Liên minh HTX Việt Nam và Liên minh HTX tỉnh Ninh Bình, nhiều HTX đã nâng thu nhập cho thành viên từ 25–35% so với trước.
HTX Sinh Dược là ví dụ điển hình, với sản phẩm thảo dược đạt OCOP 4 sao, đang hoàn thiện hồ sơ lên 5 sao quốc gia. HTX nông nghiệp Liên Dương cũng được trao danh hiệu “Ngôi sao HTX” nhờ mô hình sản xuất gắn với bảo vệ môi trường và tạo việc làm bền vững.
Hướng đến làm giàu bền vững
Dù đạt nhiều thành tựu, các HTX ở Ninh Bình vẫn đối mặt không ít khó khăn như vốn đầu tư ban đầu lớn, tài sản thế chấp hạn chế, khó tiếp cận tín dụng; thị trường tiêu thụ chưa ổn định; áp lực đổi mới mẫu mã, công thức chế biến để đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe.
Ông Nguyễn Đức Tuấn – đại diện HTX sâm Cúc Phương – bày tỏ: “Chúng tôi rất mong có thêm chính sách tín dụng ưu đãi cho HTX dược liệu, đặc biệt là đơn vị tiên phong công nghệ cao. Bên cạnh đó, cần hỗ trợ quảng bá, xúc tiến thương mại để sản phẩm có chỗ đứng lâu dài”.
Đây cũng là trăn trở chung của nhiều lãnh đạo HTX, nếu không tiếp tục đổi mới, ứng dụng công nghệ và mở rộng thị trường, những thành quả hiện tại sẽ khó bền vững.
Câu chuyện ở Ninh Bình cho thấy, khi người nông dân, HTX và chính sách Nhà nước gặp nhau ở cùng một hướng – lấy khoa học kỹ thuật làm nền tảng, lấy thị trường làm mục tiêu – thì cây trồng bản địa hoàn toàn có thể trở thành ngành hàng tỷ đồng.
Những cánh đồng dược liệu xanh mướt ở Trung Sơn, Đồng Thái hôm nay không chỉ mang lại thu nhập cao, mà còn mở ra hướng đi bền vững, với sản xuất sạch, chế biến sâu, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường trong và ngoài nước. Đây là tiền đề để Ninh Bình hướng tới hình thành ngành công nghiệp dược liệu hiện đại, góp phần nâng tầm giá trị nông sản Việt.
Từ những cây thuốc mọc hoang, qua bàn tay người nông dân và sự hỗ trợ của HTX, sản phẩm nay đã bước lên kệ siêu thị, vào các gói quà OCOP, trở thành hàng hóa xuất khẩu tiềm năng.
Đó chính là minh chứng rõ rệt rằng xóa đói giảm nghèo không còn chỉ là khẩu hiệu, mà là hành trình thực sự – nơi mỗi hợp tác xã là một “hạt nhân” bền bỉ, góp phần đưa nông thôn Ninh Bình bước sang giai đoạn “thoát nghèo – làm giàu – phát triển bền vững”.
Minh Khuê