Cao Bằng nổi tiếng với nhiều nghề thủ công truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa của các dân tộc Tày, Nùng, Mông, Dao...
Cái nôi của nghề truyền thống
Tiêu biểu như nghề rèn Phúc Sen (huyện Quảng Hòa). Với lịch sử hàng trăm năm, các sản phẩm rèn thủ công ở Phúc Sen nổi tiếng về độ bền và sắc bén, phục vụ nhu cầu sản xuất nông nghiệp và đời sống hàng ngày.
Nghề làm hương Phja Thắp (huyện Quảng Hòa) và Nà Mạ (huyện Hà Quảng) ngày càng phát triển. Các sản phẩm hương được làm hoàn toàn từ nguyên liệu tự nhiên, mang hương thơm đặc trưng, có vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người Nùng. Sản phẩm được làm thủ công từ các nguyên liệu tự nhiên như lá mai, vỏ cây gạo, lá bầu hắt, tre mạy mười, gỗ thông...
Hay nghề làm giấy bản (huyện Quảng Uyên và Thông Nông) với đặc điểm giấy bản được làm từ vỏ cây mạy sla, có độ bền cao, không nhòe mực, thường được dùng trong các nghi lễ, ghi chép gia phả và làm đồ trang trí. Nghề làm đường phên Bó Tờ (huyện Hòa An) có nét đặc trưng đó là người dân có thể tạo ra những loại đường phên Bó Tờ có màu vàng óng, vị ngọt đậm đà, là đặc sản nổi tiếng của Cao Bằng.
Bên cạnh đó, Cao Bằng cũng nổi tiếng với nghề dệt thổ cẩm. Với những hoa văn tinh xảo, màu sắc rực rỡ, thổ cẩm Cao Bằng không chỉ là sản phẩm thủ công mà còn là biểu tượng văn hóa của nhiều dân tộc.
 |
|
Làng nghề rèn Phúc Sen đang phát triển nhờ kết hợp với phát triển du lịch. |
Ngoài ra, các sản phẩm đan lát từ tre, nứa của người dân Cao Bằng rất đa dạng về mẫu mã và công dụng, phục vụ đời sống sinh hoạt và trang trí.
Những nghề truyền thống này không chỉ mang giá trị văn hóa lịch sử mà còn có tiềm năng kinh tế lớn nếu được khai thác và phát triển một cách bài bản.
Như nghề rèn Phúc Sen đang tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng trăm lao động địa phương. Sản phẩm từ nghề rèn cũng có uy tín trên thị trường, được tiêu thụ trong và ngoài tỉnh. Ước tính, mỗi lò rèn có thể tạo ra doanh thu vài chục đến hàng trăm triệu đồng mỗi năm tùy thuộc vào quy mô và sản lượng. Tổng giá trị kinh tế của làng nghề có thể đạt vài tỷ đồng mỗi năm.
Còn nghề làm hương Phja Thắp và Nà Mạ giúp giải quyết việc làm cho nhiều lao động, đặc biệt là trong những ngày nông nhàn. Nhiều hộ gia đình có thu nhập ổn định từ nghề này, có thể đạt vài triệu đến chục triệu đồng mỗi tháng, đặc biệt vào các dịp lễ, tết. Tổng giá trị kinh tế của hai làng nghề ước tính hàng tỷ đồng mỗi năm.
"Điểm sáng" từ các mô hình HTX
Trong những năm gần đây, việc thành lập và phát triển các HTX trong lĩnh vực nghề truyền thống đã trở thành một hướng đi hiệu quả ở Cao Bằng. Các HTX đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ người dân sản xuất, ứng dụng khoa học kỹ thuật, xây dựng thương hiệu và tìm kiếm thị trường. Đặc biệt, thông qua việc chế biến sâu, các HTX đã tạo ra các sản phẩm có mẫu mã đa dạng và chất lượng cao hơn, giúp tăng giá trị gia tăng cho các sản phẩm truyền thống.
Tiêu biểu là HTX Miến dong Yên Công (thành phố Cao Bằng) đã tập trung vào sản xuất nghề truyền thống miến dong theo quy trình đảm bảo chất lượng, từ khâu chọn nguyên liệu đến chế biến, tạo ra sản phẩm miến dong thơm ngon, dai ngon, được người tiêu dùng ưa chuộng. HTX đã đầu tư xây dựng nhà xưởng, trại nuôi trồng nấm, đa dạng hóa sản phẩm và tạo việc làm ổn định cho các thành viên.
 |
|
Nghề làm hương có thể giúp người dân có thu nhập hàng chục triệu đồng mỗi năm. |
Còn HTX nghề rèn Phúc Sen với bề dày lịch sử và danh tiếng về chất lượng sản phẩm, các thành viên không chỉ duy trì một nghề thủ công truyền thống mà còn tích cực tạo ra giá trị gia tăng thông qua nhiều hoạt động:
Để có được điều này, HTX duy trì bí quyết rèn thủ công độc đáo của người Nùng An để đảm bảo độ bền và sắc bén trứ danh của dao Phúc Sen. Đồng thời, HTX cũng nghiên cứu và cải tiến mẫu mã, sản xuất các loại dao, kéo, nông cụ đa dạng hơn, đáp ứng nhu cầu thị trường phong phú.
HTX chú trọng sử dụng thép nhíp ô tô và các loại thép tốt khác để đảm bảo chất lượng vượt trội của sản phẩm.
Một điều nổi bật nữa là HTX đã xây dựng website, quảng bá sản phẩm trên mạng xã hội và các sàn thương mại điện tử, mở rộng kênh phân phối và tiếp cận khách hàng trên cả nước.
Đặc biệt, làng rèn Phúc Sen nằm trên tuyến đường du lịch quan trọng của Cao Bằng, tạo điều kiện thuận lợi để HTX thu hút du khách ghé thăm, tìm hiểu về quy trình rèn và mua sắm sản phẩm. Đi liền với đó, HTX xây dựng mối quan hệ hợp tác với các cửa hàng, đại lý trên cả nước để phân phối sản phẩm, đảm bảo đầu ra ổn định và tăng doanh thu.
Nhờ xây dựng thương hiệu, đạt chứng nhận OCOP và tiếp cận thị trường trực tuyến, sản phẩm dao Phúc Sen có thể bán với giá cao hơn so với các sản phẩm thủ công thông thường. Việc bảo tồn và phát triển nghề rèn truyền thống góp phần duy trì bản sắc văn hóa độc đáo của địa phương, tạo ra giá trị tinh thần và thu hút khách du lịch.
Đến nay, HTX tạo công ăn việc làm ổn định cho nhiều lao động địa phương, giúp tăng thu nhập và cải thiện đời sống. Điều này cũng cho thấy, HTX nghề rèn Phúc Sen không chỉ bảo tồn một nghề truyền thống quý báu mà còn chủ động tạo ra giá trị gia tăng thông qua việc nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu, mở rộng thị trường, phát triển du lịch và liên kết sản xuất, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
Chính sách hỗ trợ thiết thực
Đó chỉ là hai trong số những HTX đang đẩy mạnh phát triển nghề truyền thống ở Cao Bằng. Và nhận thức được tầm quan trọng của việc phát triển nghề truyền thống trong công cuộc giảm nghèo bền vững, tỉnh Cao Bằng đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ người dân, HTX.
Trong đó, tỉnh có các chương trình hỗ trợ kinh phí cho người dân, HTX trong việc bảo tồn các làng nghề truyền thống, đầu tư cơ sở hạ tầng, mua sắm trang thiết bị, máy móc.
Các lớp đào tạo nghề, truyền nghề được tỉnh phối hợp với Liên minh HTX tỉnh, Liên minh HTX Việt Nam tổ chức thường xuyên nhằm nâng cao kỹ năng cho người lao động, thành viên HTX trong các làng nghề.
Tỉnh và Liên minh HTX Việt Nam cũng tạo điều kiện cho các HTX và cơ sở sản xuất nghề truyền thống tham gia các hội chợ, triển lãm trong và ngoài tỉnh để giới thiệu và quảng bá sản phẩm. Đi liền với đó là những hỗ trợ trong việc xây dựng thương hiệu và nhãn hiệu tập thể, giúp nâng cao giá trị sản phẩm và tăng cường khả năng cạnh tranh trên thị trường.
Đến nay, nhiều HTX ở làng nghề ở Cao Bằng đã gắn kết phát triển nghề truyền thống với du lịch. Bởi tỉnh có tiềm năng du lịch lớn với Công viên địa chất Non nước Cao Bằng. Việc phát triển các sản phẩm thủ công truyền thống làm quà lưu niệm và xây dựng các điểm du lịch làng nghề đang tạo thêm nguồn thu nhập cho người dân.
Những nỗ lực trong việc phát triển nghề truyền thống thông qua mô hình HTX và các chính sách hỗ trợ đã mang lại những tín hiệu tích cực trong công cuộc giảm nghèo bền vững ở Cao Bằng. Nhiều hộ gia đình làm nghề truyền thống đã có thu nhập ổn định hơn, đời sống được cải thiện. Đồng thời, các giá trị văn hóa truyền thống cũng được bảo tồn và phát huy.
Trong thời gian tới, Cao Bằng sẽ tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động hỗ trợ phát triển nghề truyền thống, tập trung vào việc nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa mẫu mã, xây dựng thương hiệu mạnh và mở rộng thị trường tiêu thụ. Việc gắn kết phát triển nghề truyền thống với du lịch được xem là một hướng đi đầy tiềm năng, hứa hẹn sẽ mang lại những hiệu quả kinh tế - xã hội to lớn, góp phần xây dựng Cao Bằng ngày càng giàu đẹp và bản sắc.
Quang Am