Trong bức tranh nông nghiệp của Đồng bằng sông Cửu Long, Sóc Trăng nổi bật với vai trò là một trong những địa phương dẫn đầu về diện tích và sản lượng lúa.
Sự chuyển mình nhờ HTX
Tuy nhiên, năng suất, chất lượng sản phẩm không ổn định, giá trị gia tăng thấp, trong khi người nông dân thường xuyên đối mặt với rủi ro do biến động thị trường và chi phí đầu vào tăng cao trong một thời gian dài. Đây chính là một trong các nguyên nhân khiến tỷ lệ hộ nghèo ở Sóc Trăng vẫn còn cao, đặc biệt là tại các huyện có đông đồng bào Khmer sinh sống như Mỹ Tú, Thạnh Trị, Trần Đề hay Cù Lao Dung.
Trước thực trạng đó, những năm gần đây, Sóc Trăng đã có bước chuyển mình rõ rệt khi triển khai đồng bộ chủ trương tái cơ cấu ngành nông nghiệp gắn với phát triển kinh tế tập thể. Trong đó, việc thành lập và phát triển các HTX nông nghiệp kiểu mới đóng vai trò then chốt. Đây được xem là chìa khóa để tổ chức lại sản xuất, tạo ra liên kết bền vững từ khâu sản xuất đến tiêu thụ, giúp người dân tăng thu nhập và giảm nghèo một cách bền vững.
Tiêu biểu như HTX Nông nghiệp Hưng Lợi (xã Long Đức, huyện Long Phú) sản xuất trên diện tích hơn 600 ha. Qua nhiều năm hoạt động, HTX đã thực hiện ký kết được nhiều hợp đồng liên kết tiêu thụ và đem lại nhiều lợi ích cho thành viên.
 |
|
HTX Hưng Lợi là một trong những mô hình kinh tế tập thể sản xuất lúa hàng hóa ở Sóc Trăng. |
Đặc biệt, thông qua sự kết nối của Liên minh HTX tỉnh và ngành chức năng, HTX đã tiếp nhận được nguồn hỗ trợ của dự án Chuyển đổi nông nghiệp bền vững (VnSAT). Dự án đã hỗ trợ 80% kinh phí xây dựng cơ sở hạ tầng nhà kho 1.000m2, sân kho, cầu Lộ Đình, đường Lộ Đình…
Ngoài ra, HTX còn được Quỹ hỗ trợ Phát triển HTX trực thuộc Liên minh HTX tỉnh cho vay 500 triệu đồng với lãi suất 0,5%/tháng (6%/năm) và thực hiện nhiều mô hình sản xuất như: sản xuất lúa hữu cơ, trình diễn giống lúa mới…
Nhờ phát triển đồng bộ, các thành viên trong HTX canh tác lúa ngày càng hiệu quả do giảm giá thành sản xuất từ việc mua lúa giống đầu vào giá rẻ từ Trung tâm Giống nông nghiệp cung ứng, được công ty bao tiêu đầu ra thông qua hợp đồng liên kết tiêu thụ, với tiêu chuẩn, giá thu mua cao hơn lúa thương phẩm thông thường. Từ đó, hiệu quả sản xuất được nâng cao. Hiện, HTX được các công ty ký kết hợp đồng thu mua với giá cao hơn thị trường từ 300.000 – 500.000 đồng/tấn, giúp cho nông dân tăng lợi nhuận từ 3 – 5 triệu đồng/ha.
Một trong những điển hình khác là HTX nông nghiệp Vĩnh Lợi (huyện Thạnh Trị). Thông qua việc liên kết sản xuất lúa theo hướng hữu cơ và ký hợp đồng bao tiêu với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, HTX đã giúp người dân chuyển đổi mạnh mẽ từ sản xuất tự phát sang sản xuất hàng hóa chất lượng cao. Từ chỗ thu nhập chưa tới 30 triệu đồng/năm, đến nay nhiều thành viên HTX đã đạt mức 50–60 triệu đồng/năm. Sản phẩm gạo sạch của HTX còn được đưa vào chuỗi siêu thị tại TP. Hồ Chí Minh và xuất sang thị trường châu Á.
Ngoài ra, mô hình HTX còn tạo động lực để chính quyền địa phương, các tổ chức xã hội và doanh nghiệp chung tay hỗ trợ nông dân. Từ việc đầu tư cơ sở hạ tầng như đường nội đồng, kho chứa, máy sấy, đến các chương trình đào tạo kỹ năng quản lý, chuyển đổi số, chứng nhận tiêu chuẩn VietGAP, hữu cơ… đều được triển khai có hệ thống. HTX trở thành “cầu nối” để nông dân tiếp cận tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ và thông tin thị trường – điều mà sản xuất nhỏ lẻ rất khó đạt được.
HTX là "lá chắn" cho thành viên
Ngoài HTX Vĩnh Lợi và HTX Hưng Lợi, Sóc Trăng còn có nhiều HTX sản xuất lúa hàng hóa theo quy trình hoạt động hiệu quả như: HTX sản xuất lúa giống và dịch vụ Vĩnh Tiền, HTX Thọ Hòa Đông A, HTX Tân Lập…
Thay vì canh tác nhỏ lẻ như trước đây, các HTX đã tập hợp nông dân lại thành một tổ chức có quy mô, có phương pháp và có định hướng thị trường. Các HTX đứng ra ký kết hợp đồng với doanh nghiệp để cung ứng giống, phân bón, dịch vụ cơ giới hóa và bao tiêu sản phẩm đầu ra. Người nông dân chỉ cần làm đúng theo quy trình kỹ thuật đã được hướng dẫn và kiểm soát chặt chẽ, từ đó đảm bảo chất lượng lúa gạo đồng đều, đáp ứng các tiêu chuẩn của thị trường nội địa và xuất khẩu.
 |
|
Nhiều HTX chủ động chuyển đổi sản xuất theo hướng an toàn, hữu cơ. |
Bên cạnh đó, nhờ vào mô hình HTX, chi phí sản xuất cũng được tiết giảm đáng kể. Các HTX thường tổ chức dịch vụ sạ hàng, phun thuốc, thu hoạch và sấy lúa tập trung, giúp giảm 10–15% chi phí đầu vào cho bà con. Việc mua vật tư nông nghiệp với số lượng lớn thông qua HTX cũng giúp giá cả đầu vào ổn định, giảm thiểu tình trạng bị thương lái ép giá. Đặc biệt, trong bối cảnh thời tiết diễn biến bất thường và giá cả thị trường biến động mạnh, HTX đóng vai trò “lá chắn” giúp nông dân yên tâm sản xuất.
Hiệu quả rõ rệt của mô hình HTX trong phát triển ngành lúa gạo hàng hóa và giảm nghèo có thể thấy rõ qua những con số biết nói. Theo thống kê, hiện toàn tỉnh có khoảng 203 HTX đang hoạt động, với khoảng 90% là HTX nông nghiệp. Trong số HTX nông nghiệp, có trên 60 HTX chuyên về lúa gạo. Tỷ lệ hộ nghèo trong khu vực có HTX hoạt động hiệu quả giảm trung bình 2 – 3% mỗi năm. Tại các xã có HTX mạnh, thu nhập bình quân của nông dân tăng từ 15 – 30% so với trước khi tham gia mô hình.
Ông Phạm Hoàng Trân (xã Long Đức, huyện Long Phú) là thành viên liên kết với HTX Hưng Lợi, cho biết nhờ những năm qua trồng lúa ST25 thông qua HTX bao tiêu mà gia đình có điều kiện xây dựng được căn nhà khang trang. Năm 2024, với 3ha lúa giống ST25 năng suất đạt khoảng 8 tấn/ha, công được HTX thu mua để doanh nghiệp bao tiêu với giá 11.500 đồng/kg, trừ hết các chi phí, lợi nhuận của gia đình là khoảng 55 triệu đồng/ha, cao hơn so với canh tác lúa thường từ 6 - 7 triệu đồng/ha.
Phát triển bền vững HTX lúa gạo
Trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững, mô hình HTX sản xuất lúa gạo hàng hóa đang chứng minh là hướng đi đúng đắn của Sóc Trăng. Không chỉ giúp nông dân nâng cao thu nhập và ổn định sản xuất, HTX còn tạo ra động lực giảm nghèo hiệu quả, rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng trong tỉnh. Đây không chỉ là một câu chuyện nông nghiệp, mà còn là hành trình xóa đói giảm nghèo bằng chính nội lực của người dân, HTX với sự đồng hành của Nhà nước, doanh nghiệp và cả cộng đồng.
Để phát triển bền vững mô hình HTX và phát huy tối đa vai trò trong công tác giảm nghèo, Sóc Trăng cần có những giải pháp đồng bộ. Trước hết là tăng cường đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý HTX, nâng cao năng lực xây dựng kế hoạch sản xuất, quản lý tài chính và xúc tiến thương mại. Cùng với đó, cần xây dựng cơ chế hỗ trợ tín dụng riêng cho HTX, giúp các đơn vị này đầu tư vào kho bãi, máy móc, dây chuyền chế biến và xây dựng thương hiệu gạo địa phương.
Ngoài ra, tỉnh cần khuyến khích các doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi liên kết với HTX, đặc biệt là trong khâu tiêu thụ và chế biến sâu. Việc mở rộng thị trường trong nước và quốc tế thông qua các nền tảng thương mại điện tử, hội chợ nông sản, hay các liên minh sản xuất–tiêu thụ quy mô vùng là hướng đi cần thiết trong bối cảnh hội nhập.
Cánh Sóng