Mới đây, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã có báo cáo gửi Bộ Công Thương về kết quả làm việc với các dự án năng lượng tái tạo gặp khó khăn vướng mắc do không có biên bản nghiệm thu của cơ quan quản lý Nhà nước đúng thời điểm để được hưởng giá FIT (Feed-in Tariff).
Nhiều mảng sáng - tối đan xen
Đây là những dự án đã hoàn thành xây dựng, sẵn sàng phát điện, nhưng do thủ tục hành chính hoặc vướng mắc pháp lý, không được hưởng mức giá ưu đãi như cam kết ban đầu. Theo EVN, phương án thanh toán tạm thời đang vấp phải phản ứng mạnh từ các nhà đầu tư.
![]() |
Nhiều dự án năng lượng tái tạo đang chưa có lối thoát cụ thể để tháo gỡ các khó khăn vướng mắc. |
Theo phản ánh, chi phí đầu tư để hưởng giá FIT thường rất cao, đặc biệt là chi phí thiết bị, nhân công, đền bù giải phóng mặt bằng... Các chủ đầu tư đều sử dụng vốn vay ngân hàng, bao gồm cả ngân hàng trong nước và nước ngoài.
Do đó, phương án tạm thanh toán sẽ ảnh hưởng lớn tới tài chính dự án, dẫn đến nguy cơ vi phạm cam kết thanh toán nợ với ngân hàng, vi phạm cam kết với cổ đông và các nhà thầu. Nguy cơ ngân hàng thu hồi vốn, chủ đầu tư mất toàn bộ vốn chủ sở hữu và rơi vào phá sản sẽ không thể tránh khỏi.
Đặc biệt, với các doanh nghiệp niêm yết, tác động có thể lan rộng đến giá trị vốn hóa thị trường và uy tín doanh nghiệp. Về tổng thể, nếu sự việc này tiếp tục hoặc xấu đi có thể đe dọa sự ổn định của thị trường tài chính trong nước và làm suy giảm niềm tin vào khung pháp lý Việt Nam.
Tại các biên bản làm việc và văn bản chính thức, các chủ đầu tư đều đề cập và bảo lưu quyền khiếu nại, khiếu kiện trong trường hợp EVN thực hiện tạm thanh toán. EVN cho rằng rủi ro về khiếu kiện, tranh chấp (bao gồm khiếu kiện quốc tế) là hoàn toàn có thể xảy ra ở quy mô lớn.
Tại Hội thảo cuối tuần qua, ông Hong Sun, Chủ tịch danh dự Hiệp hội Doanh nghiệp Hàn Quốc tại Việt Nam (Kocham), cũng bày tỏ lo ngại các nhà đầu tư Hàn Quốc có thể gặp phải những khó khăn khi đầu tư vào thị trường năng lượng Việt Nam, đặc biệt là năng lượng tái tạo. Trong đó, luật pháp, quy định và thủ tục cấp phép phức tạp, không chắc chắn là những khó khăn được đề cập hàng đầu.
Trong khi đó, Quy hoạch điện VIII điều chỉnh được phê duyệt mới đây xác định rõ phát triển tối đa nguồn điện từ năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời, điện sinh khối…), tiếp tục gia tăng tỷ trọng của năng lượng tái tạo trong cơ cấu nguồn điện và điện năng sản xuất với những mục tiêu được giới phân tích đánh giá là tham vọng hơn nhiều so với quy hoạch cũ.
Để hiện thực hoá các mục tiêu, ngoài nỗ lực từ phía Nhà nước, sự tham gia chủ động của cộng đồng doanh nghiệp trong nước và quốc tế là yếu tố then chốt.
Thời gian qua, các tập đoàn lớn trong nước, các doanh nghiệp Hàn Quốc, Nhật Bản, châu Âu… vẫn liên tục công nhận thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam là điểm đến đầu tư hấp dẫn với tiềm năng tăng trưởng rất cao, bày tỏ mong muốn tìm kiếm các cơ hội đầu tư.
Thực tế, không ít doanh nghiệp đã thâm nhập vào thị trường và đạt được thành công nhất định. Nhưng như đã nêu ở đầu bài viết, thực tế còn những điểm nghẽn không chỉ gây khó khăn cho các nhà đầu tư hiện hữu mà còn làm chùn bước các nhà đầu tư tương lai.
Cần loạt giải pháp đồng bộ
Theo PGS.TS Đặng Trần Thọ, Viện trưởng Viện Công nghệ Năng lượng, Đại học Bách Khoa Hà Nội đánh giá, thiếu hành lang pháp lý rõ ràng, cơ chế giá điện không ổn định, hạ tầng truyền tải lạc hậu và khó khăn trong tiếp cận vốn đang là nguyên nhân khiến hàng loạt dự án bị đình trệ, hàng chục GW điện mặt trời và điện gió đã xây dựng xong nhưng chưa thể phát điện hoặc bị cắt giảm công suất thường xuyên.
Nhiều nhà đầu tư do dự vì thiếu hợp đồng mua bán điện có ràng buộc pháp lý và cơ chế bảo lãnh rõ ràng. Hệ thống lưới điện chưa được nâng cấp đồng bộ, dẫn đến tình trạng quá tải tại nhiều khu vực trọng điểm. Các giải pháp lưu trữ năng lượng quy mô lớn vẫn còn bỏ ngỏ, khiến khả năng hấp thụ công suất từ các nguồn tái tạo bị hạn chế.
Theo các chuyên chuyên gia, để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững và giữ chân các nhà đầu tư chiến lược, Việt Nam cần thực hiện một loạt giải pháp đồng bộ từ pháp lý, chính sách, hạ tầng đến tài chính.
Cụ thể, cần sớm gỡ bỏ những rào cản thể chế, cải thiện hạ tầng, khơi thông dòng vốn và xây dựng lòng tin với nhà đầu tư.
Trong đó, PGS.TS Đặng Trần Thọ cho rằng, việc sớm ban hành Luật Năng lượng tái tạo sẽ tạo nền tảng cho các chính sách giá điện, đấu thầu, hợp đồng mua bán điện, cơ chế lưu trữ và chia sẻ rủi ro được thực hiện thống nhất.
Đồng thời, cần thiết lập cơ chế giá điện chuyển tiếp rõ ràng, linh hoạt theo vùng và loại hình công nghệ. Giá điện cần tính đến chi phí hệ thống và giá trị phụ tải, đồng thời phải đảm bảo sự minh bạch, ổn định lâu dài.
Bên cạnh đó, theo các chuyên gia, cần cấp bách nâng cấp đồng bộ lưới điện quốc gia, nhanh chóng triển khai các dự án lưu trữ năng lượng quy mô lớn và cho phép các nguồn điện tái tạo tham gia thị trường phụ trợ (điều tần, điều áp, dự phòng…), nhằm nâng cao hiệu quả điều độ toàn hệ thống.
Về nguồn vốn - yếu tố then chốt trong quyết định đầu tư, Việt Nam cần thiết lập các cơ chế tín dụng xanh, ưu đãi thuế, bảo lãnh tín dụng và tài chính dài hạn để giảm chi phí vốn trong bối cảnh các dự án điện gió, điện mặt trời đòi hỏi vốn đầu tư ban đầu rất lớn.
Việc triển khai mô hình hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) cũng rất cần thiết để thúc đẩy các doanh nghiệp công nghiệp lớn chủ động sử dụng điện sạch – từ đó tạo thị trường đầu ra ổn định cho các nhà phát triển năng lượng tái tạo.
Hành động quyết liệt và đồng bộ ngay từ bây giờ sẽ là chìa khoá quyết định thành công của quá trình chuyển dịch năng lượng của Việt Nam trong thời gian tới.
TS. Nguyễn Quốc Việt, Chuyên gia kinh tế, Giảng viên Trường Đại học Kinh tế, ĐHQGHN Khung pháp lý liên quan đến năng lượng tái tạo vẫn thiếu sự đồng bộ và chưa đủ hấp dẫn để thu hút đầu tư từ các thành phần kinh tế. Các tiêu chuẩn kỹ thuật và quy chuẩn về công nghệ năng lượng tái tạo vẫn chưa hoàn thiện, gây khó khăn cho việc triển khai các dự án. Hơn nữa, thiếu một luật chuyên biệt về năng lượng tái tạo làm giảm tính minh bạch và nhất quán trong chính sách ưu đãi, gây rủi ro pháp lý và tài chính cho nhà đầu tư.
TS. Bùi Thanh Minh, Phó giám đốc Chuyên môn, VP Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế Tư Nhân (Ban IV) Cần có chính sách lựa chọn trọng tâm để thu hút đầu tư tư nhân vào hạ tầng năng lượng tái tạo, hỗ trợ hình thành các doanh nghiệp công nghệ năng lượng quy mô lớn, thúc đẩy phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong ngành năng lượng. Đặc biệt, cần triển khai các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa xây dựng chiến lược phát triển bền vững theo tiêu chuẩn ESG, tiếp cận tín dụng xanh, nâng cao năng lực kỹ thuật và đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế carbon thấp.
Luật sư James Phạm, Giám đốc điều hành Tracent Arbitrator Quy hoạch điện VIII không chỉ đặt trọng tâm vào phát triển năng lượng tái tạo, mà còn thúc đẩy mô hình hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA), khuyến khích khu vực tư nhân tham gia đầu tư và phát triển hạ tầng điện sạch. Chính phủ đã có tín hiệu rất tích cực trong việc mở rộng cơ hội đầu tư vào năng lượng tái tạo. Tuy nhiên, để tận dụng tốt các cơ chế này, doanh nghiệp cần hiểu rõ khung pháp lý và có sự chuẩn bị kỹ lưỡng trong chiến lược đầu tư. |
Đỗ Kiều