Từ sau nửa đêm ngày 7/8 (giờ New York), Mỹ chính thức áp mức thuế cao hơn với hầu hết các đối tác thương mại, nâng thuế nhập khẩu trung bình từ khoảng 2% lên gần 15%, mức chưa từng thấy trong gần 100 năm. Bloomberg Economics ước tính động thái này có thể khiến GDP toàn cầu mất tới 2.000 tỷ USD vào cuối năm 2027.
"Cú đánh" thuế quan của Tổng thống Trump chưa kèm "Gậy phạt"
Hầu hết đối tác của Mỹ đều chịu thuế mới, dao động từ 10% đến 50%. Việt Nam cũng chịu tác động hàng xuất khẩu sang Mỹ gánh thuế khoảng 20%, tương đương Thái Lan, Indonesia. Mức thuế này tuy cao nhưng vẫn thấp hơn so với hàng Trung Quốc (trên 30%). Giới phân tích nhận định chính sách thuế mới của Washington rốt cuộc sẽ có rất ít bên thắng và nhiều bên thua, với vô số bất định phía trước.
Mối lo lớn đối với một số nước Đông Nam Á là nguy cơ bị Washington trừng phạt vì hành vi “chuyển tải”, tức hàng hóa từ một nước “đội lốt” nước khác để né thuế. Trước đợt thuế quan mới, Nhà Trắng từng nêu tên Việt Nam và Thái Lan với cáo buộc tiếp tay cho hàng Trung Quốc trung chuyển sang Mỹ để tránh thuế cao.
 |
|
Vòng đàm phán kỹ thuật lần thứ 2 diễn ra tại Pháp - Ảnh: BCT |
Theo một số nguồn tin am hiểu, chính quyền Trump đã bổ sung điều khoản phạt nặng sản phẩm nào bị xác định “chuyển tải” bất hợp pháp sẽ chịu thêm 40% thuế nhập khẩu. Tuy nhiên, điều đáng chú ý là những hình phạt nghiêm khắc này sẽ không được áp dụng ngay lập tức cùng với biểu thuế mới. Nói cách khác, chính sách thuế quan mới của ông Trump không đi kèm “gậy phạt” tức thì đối với hành vi chuyển tải, qua đó phần nào xoa dịu mối lo của các nước như Việt Nam.
Hiện Mỹ chưa có hướng dẫn mới về quy tắc xuất xứ, nên các quy định hiện hành vẫn áp dụng. Theo đó, hàng hóa lắp ráp đáng kể tại Việt Nam vẫn được công nhận xuất xứ Việt Nam dù linh kiện có nguồn gốc từ nước khác. Miễn doanh nghiệp tuân thủ đúng luật (không làm giả chứng từ), hàng Việt chỉ chịu mức thuế chung 19-20% mà không bị phạt bổ sung.
Phía Mỹ cũng tỏ ra mềm mỏng khi truyền đạt tới các doanh nghiệp rằng trước mắt chưa phân biệt hàng Việt có linh kiện Trung Quốc hay không, miễn lắp ráp tại Việt Nam thì cùng chịu thuế ~20%. Dù vậy, Việt Nam không thể chủ quan.
Mỹ đã cảnh báo sẽ sớm làm rõ định nghĩa “chuyển tải” với tiêu chí nghiêm ngặt hơn và định kỳ công bố “danh sách đen” các cơ sở lách luật thuế quan để răn đe. Do đó, doanh nghiệp Việt được khuyến nghị chủ động nâng tỷ lệ nội địa trong sản phẩm xuất khẩu (đặt mục tiêu ít nhất ~40%) nhằm bảo đảm tiêu chí xuất xứ khi Mỹ siết quy định sau này.
Việc Mỹ tạm thời chưa áp “gậy phạt” mang lại chút thời gian để Việt Nam điều chỉnh chuỗi cung ứng và trấn an giới xuất khẩu, nhưng về lâu dài vẫn cần theo sát chính sách từ Washington để ứng phó kịp thời.
Lằn ranh mong manh giữa cơ hội và rủi ro
So với Trung Quốc, hàng Việt Nam đang có lợi thế tương đối tại thị trường Mỹ. Hàng Trung Quốc phải gánh thêm thuế đến 30% hoặc hơn, còn hàng Việt “chỉ” chịu ~20%. Mức thuế tuy không nhỏ nhưng rõ ràng dễ thở hơn, khiến nhiều nhà nhập khẩu Mỹ có thể chuyển sang mua từ Việt Nam trong các lĩnh vực như nội thất, dệt may, linh kiện điện tử.
Trong khi Ấn Độ nằm trong nhóm chịu tác động nặng nề nhất, hiện đã bị áp 25% và có thể tăng lên 50% vào cuối tháng 8 do vấn đề địa chính trị, khiến hàng hóa nước này kém cạnh tranh, Việt Nam chỉ chịu 19-20%. Dường như Washington muốn ưu ái các nước Đông Nam Á nhằm hút chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc, mở ra cơ hội để Việt Nam thu hút dòng vốn đầu tư và nhà máy dịch chuyển từ Trung Quốc sang.
Mỹ cũng miễn trừ thuế cho nhiều mặt hàng quan trọng, đáng chú ý là điện thoại thông minh, máy tính xách tay và thiết bị điện tử tiêu dùng, đồng nghĩa các sản phẩm chủ lực như iPhone, laptop không bị áp thuế mới. Đây là tin vui cho các công xưởng công nghệ tại Việt Nam (vốn tham gia sâu vào chuỗi sản xuất cho Apple, Samsung), bởi hàng điện tử “Made in Vietnam” vẫn vào được thị trường Mỹ mà không lo đội chi phí đột ngột.
Tuy nhiên, rủi ro và thách thức vẫn rình rập. Trước hết, thuế nhập khẩu ~20% là gánh nặng lớn cho nhiều ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam. Biên lợi nhuận mỏng của doanh nghiệp sản xuất có thể bị bào mòn khi hàng hóa chịu thuế cao, buộc họ hoặc phải tăng giá bán (giảm sức cạnh tranh tại Mỹ) hoặc cắt giảm chi phí. Một số mặt hàng giá trị gia tăng thấp có nguy cơ mất thị phần ở Mỹ vào tay đối thủ được miễn/giảm thuế, chẳng hạn các nước láng giềng như Mexico, Canada hoặc những quốc gia được Mỹ ưu đãi đặc biệt. Ngay cả so với EU, Nhật Bản, những nước xuất khẩu hàng chất lượng cao, mức thuế 20% của Việt Nam vẫn cao hơn mức 15% của họ, tạo bất lợi tương đối trong phân khúc đòi hỏi công nghệ và chất lượng.
Thứ hai, sự phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu Trung Quốc là một điểm yếu cố hữu. Nhiều ngành như điện tử, dệt may, da giày đến máy móc nhập phần lớn linh kiện từ Trung Quốc. Trước mắt Mỹ chưa trừng phạt những trường hợp này, nhưng về lâu dài, nếu Washington siết tiêu chí xuất xứ, hàng Việt dùng nhiều linh kiện Trung Quốc sẽ mất ưu thế cạnh tranh. Tệ hơn, nếu doanh nghiệp Việt bị phát hiện gian lận xuất xứ để tiếp tay hàng Trung Quốc, họ có thể lãnh thêm 40% thuế phạt, đủ triệt tiêu lợi thế. Nguy cơ một số doanh nghiệp Việt bị nêu tên trong “danh sách đen” của Mỹ là có thật, kéo theo hàng hóa bị kiểm soát gắt gao tại cảng và uy tín quốc gia suy giảm.
Thách thức vĩ mô cũng đáng lo ngại không kém. Chính sách bảo hộ của ông Trump đang đẩy kinh tế Mỹ tiến gần bờ suy thoái, đồng thời kéo chậm đà tăng trưởng toàn cầu. Hơn một nửa hàng nhập khẩu vào Mỹ là linh kiện, nguyên liệu cho sản xuất nội địa; thuế cao khiến chi phí sản xuất tại Mỹ tăng vọt và cuối cùng người tiêu dùng phải gánh giá cao hơn. Nhiều tập đoàn lớn ở Mỹ đã thiệt hại hàng tỷ USD lợi nhuận vì chi phí thuế tăng cao. Cầu tiêu dùng Mỹ suy yếu tất yếu sẽ kéo nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam giảm theo.
Thực tế đã xuất hiện những tín hiệu giảm tốc của kinh tế Mỹ trong Quý II/2025. Nếu xu hướng này tiếp diễn, tổng cầu tại Mỹ, thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, sẽ co hẹp đáng kể, đồng nghĩa đơn hàng cho doanh nghiệp Việt sụt giảm. Không những vậy, kinh tế thế giới suy yếu (GDP toàn cầu có thể mất khoảng 2 nghìn tỷ USD vào 2027) cũng tạo môi trường kém thuận lợi hơn cho xuất khẩu và đầu tư của Việt Nam. Các thị trường lớn khác như EU, Trung Quốc... nếu cùng bị liên lụy cũng sẽ giảm nhu cầu tiêu thụ hàng hóa, khiến triển vọng xuất khẩu của Việt Nam càng thêm ảm đạm.
Cuối cùng, Việt Nam cần khéo léo giữ thế cân bằng giữa các cường quốc. Chính sách “Nước Mỹ trên hết” khiến nhiều quốc gia xích lại gần Trung Quốc hơn. Với vị trí địa chính trị đặc thù, nếu Việt Nam nghiêng quá về một phía, dù là Mỹ hay Trung Quốc, đều có thể đối mặt rủi ro chiến lược. Nếu Việt Nam đẩy mạnh xuất khẩu sang Mỹ để lấp chỗ hàng Trung Quốc, Bắc Kinh có thể hạn chế nguồn cung nguyên liệu cho Việt Nam; ngược lại, nếu để hàng Trung Quốc “mượn đường” quá nhiều, Washington sẽ phản ứng quyết liệt. Đây là bài toán nan giải trong bối cảnh thương mại toàn cầu đầy biến động.
Bên cạnh đó, sự khó lường trong chính sách của Mỹ cũng là thách thức đáng ngại. Ông Trump sẵn sàng thay đổi quyết định chóng vánh và từng dọa áp thuế cực cao lên nhiều lĩnh vực (như dược phẩm, công nghệ) trong tương lai gần cho thấy xung đột thương mại vẫn có thể leo thang.
Mỗi cuộc điều tra mới Washington khởi xướng về một ngành nào đó đều có khả năng kéo theo một đòn thuế quan khác. Môi trường thương mại quốc tế vài năm tới dự báo sẽ còn nhiều xáo trộn khó lường. Việt Nam, vốn được hưởng lợi từ tự do thương mại, cần sẵn sàng cho thời kỳ bảo hộ kéo dài, đồng thời linh hoạt điều chỉnh chiến lược xuất nhập khẩu để ứng phó kịp thời với các cú sốc chính sách từ bên ngoài.
Trung Việt